26 stycznia 2012 r. odbyło się XIV Czwartkowe Spotkanie Muzealne w miesiącu poświęconym ekumenizmowi, toteż zatytułowane było „Dzieje parafii ewangelicko-augsburskiej w Oleśnie”. Od schyłku XVIII w. olescy ewangelicy współtworzyli religijną i kulturową mozaikę miasta. Było wśród nich wiele wybitnych dla Olesna i regionu postaci. Począwszy od charyzmatycznego pierwszego pastora ewangelickiej gminy wyznaniowej Leopolda Polko, którego determinacji miasto zawdzięcza powstanie kościoła groszowego- fenigowego pw. Krzyża Chrystusowego, czy wybitnego rektora szkoły ewangelickiej Marquardta. Oleski starosta wyznania ewangelickiego Christian Schemmel był wydawcą pierwszego na Górnym Śląsku pisma w j. polskim Tygodnika Polskiego Poświęconego Włościanom, ukazującego się od 1845 r. w Pszczynie. Uspokoił on nastroje rewolucyjne w Oleśnie podczas Wiosny Ludów. Podczas zamieszek chłopskich w Oleskiem, we wrześniu 1848 r., na rynku w Oleśnie zebrany tłum pozbawił władzy burmistrza Reicherta, którego wsadzono do taczki i obwożono po mieście. Po ucieczce starosty, rejencja przysłała do Olesna nowego urzędnika Christiana Schemmela, którego na przedmieściach witała rzesza chłopów uzbrojonych   w kosy, cepy, widły i siekiery.   Gdy zebrany tłum wdarł się do sali starostwa, kierując żądania i pretensje pod adresem władzy, nowy starosta dzięki swojemu opanowaniu, stanowczości oraz płomiennemu przemówieniu w języku polskim zdołał opanować antyrządowe nastroje. Zapisał się jako szanowany oleski starosta, mianowany formalnie na ten urząd   dopiero 19.08.1851 r. zarządzeniem królewskim. Piastował go do śmierci w 1862r. Został pochowany na cmentarzu w Oleśnie. Pod koniec XIX w. pastor Johann Salzwedel spotykał się co niedzielę na partycje skata w winiarni Casella z katolickim proboszczem Morawcem i rabinem Blumfeldem. Było to wymowne świadectwo nie tylko ekumenizmu, ale dialogu międzyreligijnego. Wybitny dla Olesna był pastor Maksymilian Sękowski, którego imieniem została nazwana jedna z ulic naszego miasta. Doprowadził on do przeniesienia szkoły ewangelickiej do budynku dawnej preparandy przy dzisiejszej ul. Leopolda Labora 2. Był inicjatorem budowy w latach 1912-13 ewangelickiego domu parafialnego, w którym organizowano spotkania z Biblią, spotkania gospodyń domowych, a przede wszystkim nauczanie dzieci, młodzieży i dorosłych. Mieściło się tam przedszkole i oddział Diakonis. W czasie I wojny światowej w budynku tym urządzono wojskowy szpital. Czasowo także w kościele ewangelickim. Rannym żołnierzom z fontu wschodniego przebywającym w oleskich lazaretach ofiarnie posługiwał wspomniany pastor i jego siostra Elżbieta oraz członkinie Oleskiego Patriotycznego Stowarzyszenia Kobiet. Pastor Maksymilian Sękowski i jego siostra byli bardzo zaangażowanymi społecznie mieszkańcami Olesna. Parafia ewangelicka od trzech stuleci wpleciona jest w dzieje Olesna. Wyrazem tolerancji, szacunku, chęci poznania funkcjonującej obok parafii katolickiej protestanckiej wspólnoty chrześcijańskiej   było spotkanie muzealne, które poprowadził proboszcz oleskiej parafii ewangelicko-augsburskiej ks. Ryszard Pieron. Pierwsza część spotkania odbyła się w kościele ewangelickim w Oleśnie pod wezwaniem Krzyża Chrystusowego, gdzie pastor R. Pieron zaprezentował strój duchownego ewangelickiego- togę, befki (biała koloratka)i biret oraz przedstawił najważniejsze elementy wyposażenia zboru. Znajduje się w nim tylko jeden ołtarz, na którym eksponowana jest Biblia i Krzyż, dwie lub sześć świec. Zbory cechuje brak ozdób, skromne wyposażenie, które ma sprzyjać skupieniu tylko na Bogu. Ambona służy do zwiastowania Słowa Bożego. W kościele znajduje się chrzcielnica, chór z organami i dwie loże, w lewej znajduje się zakrystia. Pastor ukazał główne zasady wyznania ewangelicko-augsburskiego odpowiadając na liczne pytania zadawane przez uczestników spotkania. Dotyczyły one jedynego pośrednictwa Jezusa Chrystusa w relacji człowieka z Bogiem Ojcem, kwestii kultu maryjnego i świętych, dwóch sakramentów w kościele ewangelickim: Chrztu i Komunii św. pod dwiema postaciami, zbawienia tylko przez wiarę, a nie z uczynków, spowiedzi powszechnej, która nie jest sakramentem. Wyjaśniał ,że Kościół Ewangelicko-Augsburski (Luterański) opiera swoją wiarę na czterech zasadach: tylko Pismo, tylko Chrystus, tylko wiara i tylko łaska. Najistotniejszą z nich jest zasada „Tylko Chrystus”, której podporządkowane są wszystkie inne. Oznacza ona, że tylko Jezus Chrystus, Syn Boga Ojca, prawdziwy Bóg i prawdziwy człowiek, dzięki działaniu Ducha Świętego narodzony z Marii Panny, jest jedynym pośrednikiem między człowiekiem a Bogiem, jedynym Zbawicielem i ratunkiem dla grzesznika, który zbawienie przyjmuje z darowanej łaski, bez własnej zasługi, poprzez wiarę w Ukrzyżowanego i Zmartwychwstałego Pana. Nauka o zbawieniu w Kościele luterańskim podkreśla, że nie zbawiają uczynki, a jedynie wiara w usprawiedliwiające dzieło Chrystusa, dokonane na krzyżu Golgoty. Dobre uczynki pokazują, czy wiara jest prawdziwa – człowiek czyni dobrze nie dlatego, aby być zbawionym, ale czyni dobrze dlatego, że Chrystus złożył z życia swego jedyną i niepowtarzalną ofiarę dla zbawienia całego świata.

Druga cześć spotkania muzealnego odbyła się w MDK, gdzie została zaprezentowana historia oleskiej wspólnoty ewangelickiej. Na pocz. XIX w. nieliczni wówczas olescy ewangelicy, nie mając własnego kościoła, zamierzali postawić Dom Boży. Zapalił się do tego dzieła pastor parafii ewangelicko- augsburskiej Leopold Polko, który w latach 1847-1883 jako pierwszy duszpasterz przewodził gminie luterańskiej w mieście. Była to wyjątkowa postać. Był tak zaangażowany w to dzieło, że zwrócili się nawet z prośbą do króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III o pomoc finansową na budowę zboru w Oleśnie. Władca zobowiązał się dać 300 królewskich talarów pod warunkiem utworzenia w mieście samodzielnej parafii ewangelickiej. Przy wsparciu burmistrza Knoblaucha organizowano kolekty na budowę kościoła, datki były jednak tak niewielkie, że zrezygnowano z tych przedsięwzięć. Pastor Polsko wynajął od katolików drewniany kościółek Ciała Chrystusowego za 20 talarów na rok, jednak budynek ten znajdował się w opłakanym stanie, z trudem można było w nim odprawiać nabożeństwa. Ponowiono więc starania o budowę zboru. W 1845 r. pastor powołał komitet budowy kościoła, a miasto za kadencji burmistrza Reicherta podarowało gminie ewangelickiej plac o powierzchni ok. 1,75 ha. Pierwsze nabożeństwo w Oleśnie odprawiono w sali hotelu “Król Prus” w 1845 r. (mieścił się na miejscu MDK).

Administratorem powstałej 5 grudnia 1847 r. samodzielnej parafii ewangelickiej w Oleśnie został Leopold Polko. Prace przy budowie kościoła opóźniały się z powodu   wybuchu epidemii tyfusu, cholery i ogólnego zubożenia mieszkańców miasta. W związku z tym od 1849 r. pastor zlecił drukowanie broszurek-ulotek (Flugblatt) z prośbą o jednego grosza – “Ich bitte um einen Pfennig !”- rozesłanych do wszystkich ewangelickich duchownych w Prusach. Ksiądz Polko osobiście podróżował po kraju, prosząc o datki często w wierszowanej formie. Oto jeden z wierszy:

“Do kościółka spokojnie i cicho

wejdź do środka dla dzwonka

Dla wieżyczki ślicznie i mocno

Niechaj służebny będzie ten grosz

Aby przywędrować do Olesna

Niech z cegiełką połączy się cegiełka”

Do komitetu budowy kościoła zaczęły napływać owe grosze- fenigi i to z całych Prus. Pastor Polko zebrał 3.000.000 fenigów.

W dniu 5 maja 1851r. wmurowano kamień węgielny kościoła. Jego budowniczymi byli: Franciszek Hanke i Bartich. Nowo poświecona 11 maja 1853 r. świątynia pod wezwaniem “Krzyża Chrystusowego” nazywana była kościołem groszowym – fenigowym ( nawet do odlewu krzyża znajdującego się na wieży wrzucono kilka fenigów). Przy wejściu do kościoła umieszczono tablicę z napisem:

“Wiara co w Panu ma zaufanie

Wybudowała mnie z fenigów

Stoję tu ku czci Chrystusa

Niech tu przyjdzie, kto Jezusa szuka”

W 2011 r. olescy ewangelicy ufundowali nową tablicę nawiązującą do pierwotnej, którą umieszczono w przedsionku kościoła.

Król pruski Fryderyk Wilhelm IV podarował 900 talarów na dzwony do nowego kościoła, za co osobiście w Berlinie, podziękował mu oleski pastor. W ołtarzu z fundacji Augustyna hrabiego von Schlippenbach, znajduje się obraz A. G. Zimmermanna przedstawiający Chrystusa i uczniów idących do Emaus. Nabożeństwa w tym kościele odprawiano w języku niemieckim i polskim. Obok niego wybudowano plebanię. Leopold Polko był niezwykle oddanym pastorem dla swojej owczarni, lata jego pracy w Oleśnie to najświetniejszy okres w dziejach tej parafii, dlatego niepowetowaną stratą dla miasta była śmierć tego wszechstronnego duchownego – 7 marca w 1891 r. Pochowany został na cmentarzu obok kościoła Ciała Chrystusowego, gdzie grzebano zmarłych innych wyznań. Po likwidacji tego cmentarza, podczas budowy murowanego kościoła Bożego Ciała, grób pastora Polko przeniesiono na cmentarz komunalny. Dziś nie wiemy w którym miejscu cmentarza się znajdował. Upamiętnia go płyta ufundowana przez oleśnian mieszkających w Niemczech. Umieszczona została przed grobem pastora Maksymiliana Sękowskiego.

W Oleśnie funkcjonowała szkoła ewangelicka, która rozpoczęła działalność najprawdopodobniej w 1793 lub 1794 r. Przez długie lata stanowiła oparcie dla oleskiej wspólnoty ewangelickiej, która dopiero w 1847 r. doczekała się własnej parafii, a w 1853 r. swojego Domu Bożego. Do jej powstania przyczynił się pierwszy jej inspektor pastor Regehly. Z chwilą otwarcia szkoła liczyła 30 uczniów. W 1796 r. ulokowana została we wzniesionym na jej potrzeby gmachu przy Solnym Rynku w Oleśnie. Część potrzebnej działki, stanowiły dwa pogorzeliska, cegłę i drewno, podarował ewangelikom miejscowy magistrat, który objął patronat nad szkołą. Pozostałe koszty miały zostać pokryte przez zbiórkę pieniędzy i dobrowolne wpłaty ewangelickich mieszkańców Olesna. Do murowania użyto gliny, przez co budynek szkoły był bardzo wilgotny i niezdrowy.
Pierwszym nauczycielem był Marquardt, absolwent seminarium nauczycielskiego we Wrocławiu, człowiek o wielkiej wiedzy i posiadający szczególny talent pedagogiczny. Mieszkał w bardzo nędznym mieszkaniu. Dzięki jego wytężonej pracy szkoła zyskała szczególne wysoki poziom nauczania. Kształcili się tam nawet katolicy –m.in. F.
Rendschmidt i J. Lompa. Z czasem nauczyciel dysponował dwoma pokojami, które sfinansował oleski aptekarz. Posiadał ponadto m.in. piec do pieczenia chleba, a od 1822 r. także chlewik dla świń. Mógł hodować dwie sztuki trzody chlewnej. Egzaminatorów dowozili do szkoły olescy młynarze. Drugim nauczycielem, do 1821 r., był kandydat nauk teologicznych – Künzel. Kronika burmistrza Olesna Piotra Dressowa z 1820 r. podaje: „Szkoły są tu dwie, jedna dla katolików, druga szkoła jest protestancka, w której rektorem był Küntzel”. Po nim 1 maja 1822 r. obowiązki przejął znany śląski botanik – Ernst Fuchs. Był pilnym nauczycielem, ale niedocenianym w Oleśnie. W 1853 r. został przeniesiony do Berlina. Od 1824 r. do szkoły ewangelickiej uczęszczały również dzieci żydowskie (tego roku w liczbie 52). Oleska wspólnota wyznania mojżeszowego od 1825 r. partycypowała w utrzymaniu szkoły. Podręczniki finansował magistrat i częściowo rodzice uczniów. Dla dzieci z biednych rodzin przekazywane były nieodpłatnie.
W 1866 r. naukę pobierało 80 uczniów, a 9 z nich przystąpiło do konfirmacji. W szkole była biblioteka. Od 1855 lub 1857 r. nauczycielem był Grosser. Był on zarazem pierwszym organistą w nowym kościele ewangelickim w Oleśnie. Następnie od 20 września 1876 r. nauczycielem był Antoni Mazur. W 1878 r. odszedł nauczyciel Poppe. Od 15 maja 1878 r. obowiązki pedagogiczne przejęła Jadwiga Lieblich. Pełniła funkcję nauczyciela do 9 września 1892 r. Od grudnia 1892 r. rozpoczęła w szkole pracę pedagogiczną Marta Zacher. Uczył też wtedy nauczyciel Conrad. 1 stycznia 1899 r. rozpoczął pracę Artur Hippe, prawdopodobnie tego samego roku Paweł Spallek. Pod koniec XIX w. z pierwotnego, wilgotnego obiektu, przeniesiono szkołę do budynku dawnej preparandy (czyli zakładu przygotowującego nauczycieli do szkół elementarnych) przy dzisiejszej ul. Leopolda Labora 2. Uczęszczało wtedy do szkoły ok. 70 uczniów.
27 października 1913 r., za kadencji pastora Maksymiliana Sękowskiego, dokonano uroczystego poświęcenia domu parafialnego w Oleśnie, na rogu dzisiejszych ulic Aleksandra Fredry i Jana Nikodema Jaronia. To w tym budynku działały odtąd szkoła ewangelicka i przedszkole. W 1925 r. szkoła liczyła dwie klasy, w których naukę pobierało łącznie 57 dzieci. Nauczycielami byli dalej Hippe i Spallek. Od 1931 r. obowiązki te pełnili Pelchen i Römer. Dla potrzeb nauczyciela i organisty Römera wygospodarowano w domu parafialnym mieszkanie służbowe, z którego korzystał w latach 1931-1945. Z kolei zaangażowanym pedagogiem w nauce religii był sam pastor Sękowski, który często zasiadał w różnych gremiach szkolnych. W 1939 r. wszystkie szkoły wyznaniowe zostały złączone w jedną szkołę podstawową. Dom parafialny, ostatnia siedziba szkoły ewangelickiej w Oleśnie, został odebrany ewangelikom po II wojnie światowej i ponownie zwrócony po transformacji ustrojowej. Poznanie dziejów naszych braci ewangelików, tworzenie dialogu międzywyznaniowego m.in. poprzez tego typu spotkania mają na celu stopniowe niwelowanie nawarstwionych przez wieki różnic i podziałów. Na spotkanie przybyło wielu oleśnian, wśród nich wiceburmistrz Jerzy Chęciński, prałat Zbigniew Donarski, dyrektor MDK Ernest Hober, podinspektor ds. ochrony zabytków w powiecie Beata Adamowicz, dyrektor żłobka Elżbieta Stengritt-Talik, były przewodniczący TSKN Bernard Smolarek, prezes Spółdzielni „Odrodzenie” Artur Maniura, prezes Spółdzielni „Społem” Tadeusz Zamłyński i przedstawiciele lokalnej prasy.

Ewa Cichoń