Oleodruk przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem

Oleodruk przedstawiający Najświętsze Serce Jezusa

Od 15 lutego do 23 kwietnia 2021 r. Oleskie Muzeum Regionalne zaprasza na nową wystawę: „Obrazy święte w domach naszych starzyków”. Na wystawie zaprezentowano oleodruki o tematyce religijnej, pasyjki, świeczniki, modlitewniki i inne dewocjonalia pochodzące z naszego terenu, sztukę, która jest dobrem społeczności miejscowej, a która nie zawsze jest znana w stopniu, na który zasługuje. Ekspozycja składa się ze zbiorów Muzeum i prywatnych z przełomu wieków XIX i XX.

Sacrum w kulturze ludowej to ważna sfera życia mieszkańców dawnej wsi także podooleskiej. Wnętrze domu  wiejskiego nie było  jedynie przestrzenią mieszkalną, stanowiło także  miejsce gdzie człowiek obcował z sacrum. Na ścianach wisiały wizerunki świętych patronów mających opiekować się domostwem, obdarzać domowników błogosławieństwami, bowiem religia zawsze stanowiła jedną z chłopskich wartości podstawowych. Obok rodziny, ziemi, pracy oraz wartości lokalnych kształtowała  ona cały świat społeczno-kulturowy tej społeczności.  W kulturze ludowej można wyróżnić kilka płaszczyzn funkcjonowania sfery sacrum. Stanowi ją  świat wartości religijnych i nadprzyrodzonych, zgodnych z nauczaniem Kościoła, które jednak podlegały pewnym przekształceniom właściwym dla mentalności chłopskiej. Najwyższy poziom sacrum w tej sferze stanowią byty czysto duchowe (Bóg i aniołowie). Dzięki ziemskiemu bytowaniu Chrystusa są one pojmowane w kategoriach antropomorfizujących. Maryja, święci zapełniają nieco niższy poziom tej sfery. Są oni widziani przede wszystkim jako pośrednicy między człowiekiem a Bogiem. W dawnej wsi cecha świętości bywała odnoszona przede wszystkim także do ziemi jako podstawowego składnika gospodarstwa i źródła utrzymania rodziny.  Najwyżej ceniono pracowitość, a dopiero na drugim miejscu  pobożność. O kolejności cech decydowała ich funkcjonalność względem gospodarstwa, rodziny i społeczności lokalnej. W kulturze ludowej tematyka sakralna dominowała nad innymi treściami. W sztuce wyobrażeniowej najczęściej występują motywy Chrystusa Frasobliwego, Ukrzyżowanego, Boga  Władcy świata, Męki Pańskiej, Matki Boskiej (szczególnie Częstochowskiej, na Śląsku- Piekarskiej), postacie świętych. W wielu wykonaniach plastycznych i innych dyscyplinach sztuki ludowej występuje połączenie tematów religijnych z przejawami życia codziennego dawnej wsi.  Tradycyjny system wierzeń, oparty o materiał etnograficzny i folklorystyczny charakteryzowała zasada solidarności łącząca wyobrażenia Boga, przyrody i człowieka. Elementem wiejskiej izby najmocniej nacechowanym sacrum był tzw. święty kąt. Punkt, który sakralizował i nobilitował przestrzeń mieszkalną. Szczególną wagę przykładano do wyglądu tego miejsca, dbano o jego schludność i dekorację. W pomieszczeniu o diagonalnym układzie mebli i sprzętów umieszczany był w rogu izby, na małym stoliku lub półeczce zawieszonej na ścianie. Późniejszy, równoległy układ sprawił, że stół, na którym ustawiono święty kąt umiejscawiano pod oknem, na wprost wejścia do izby. Nieodzownymi elementami  tego miejsca była: metalowa pasyjka oraz figura Matki Boskiej ozdobiona żywymi kwiatami, a  jesienią i zimą wykonanymi z bibuły.

Na wystawie dominują oleodruki- czyli obrazy dla każdego. Oleodruk  to barwna reprodukcja wykonana farbami olejowymi lub chromolitografia wykończona błyszczącą powłoką najczęściej werniksem, ewentualnie odbitka wydrukowana na papierze powlekanym mieszaniną pigmentowo-klejową. W potocznym ujęciu oleodruk to graficzna reprodukcja naśladująca obraz olejny. Rozwój technik drukarskich i fotomechanicznych w drugiej połowie XIX wieku w ogromnym stopniu wpłynął na masowe powielanie i rozpowszechnianie drukowanych obrazów wśród uboższych i średniozamożnych warstw społeczeństwa. Moda na oleodruki rozpoczęła się wraz z intensywnymi zmianami gospodarczo-społecznymi. Przemiany te były możliwe dzięki rewolucji przemysłowej, migracji ludności, uwłaszczeniu chłopstwa, wzrostowi dobrobytu, a także powiększaniu się przestrzeni mieszkalnych uboższych warstw społecznych. Drukowane obrazy były namiastką sztuki elitarnej, wcześniej dostępnej tylko nielicznym i majętnym. Rozkwit produkcji barwnych oleodruków przypada na lata 1880-1940. Drukarnie produkujące tanie obrazy fabryczne rozmieszczone były w całej Europie, najwięcej ich było  w Niemczech  i na Śląsku. Początkowo najczęściej reprodukowano święte wizerunki oraz religijne przedstawienia „starych i nowych mistrzów”. Największym powodzeniem cieszyły się one wśród mieszkańców wsi, robotników napływających do miast oraz średniozamożnego mieszczaństwa pragnącego podkreślić swoje przywiązanie do zasad chrześcijańskich.

Obrazy o tematyce religijnej i inne dewocjonalia docierały do mieszkańców wsi dzięki tzw. obraźnikom. Obraźnik to obecnie wymarły zawód polegający na produkowaniu „świętych obrazków”-wytwarzaniu obrazów, rycin i odbitek drzeworytniczych, wykonanych głównie na papierze, przeważnie o tematyce dewocyjnej i religijnej oraz ich domokrążnej sprzedaży. Sprzedawano je także na jarmarkach i odpustach. Z biegiem czasu obraźnicy rozszerzyli swój asortyment również o oleodruki, religijne dewocjonalia, książeczki do nabożeństwa, a nawet prozaiczne przedmioty, takie jak drobne rzeczy codziennego użytku czy lekarstwa.

W dniu 1 lutego 2021 roku nastąpiło  otwarcie Muzeum w Oleśnie  z możliwością zwiedzania ekspozycji w rygorze sanitarnym zgodnym z aktualnymi wytycznymi MKiDN na następujących zasadach:

-ograniczeniu ulega liczebność zwiedzających -obowiązuje limit zwiedzających 1 osoba na 15 m2,

-do obiektu mogą wejść jedynie osoby w maseczkach lub w innej osłonie ust i nosa,

-osoby zwiedzające obiekt zobowiązuje się do dezynfekcji rąk- dozownik z płynem dezynfekującym znajduje się przy wejściu do muzeum,

-podczas zwiedzania muzeum należy zachowywać odpowiedni bezpieczny dystans min. 1,5 metra między osobami,

-wprowadza się nowe godziny zwiedzania

poniedziałek – piątek 9:00 – 15:00.

Zapraszamy.

Ewa Cichoń

Oleodruk Trójcy Przenajświętszej

Obraz Świętej Rodziny (Jezusa, Maryi i Józefa)

Oleodruk przedstawiający Matkę Boską Piekarską