Zapraszam do lektury kolejnych edukacyjnych opowiadań zamieszczonych w podręczniku Feliksa Rendschmidta, Książka do czytania dla klassy średniej szkół katolickich miejskich i wiejskich, Wrocław 1853 r. s. 269-274.

Szląsk mający własnych książąt

Pierwsi książęta Szląscy panowali od r. 1163. Bolesław wysoki (1) na Wrocławiu, Mieczysław (2) na Raciborzu, Konrad (3) w północnej części Szląska. Po śmierci Konrada otrzymał Mieczysław Szląsk górny, Bolesław dolny. Ci dwaj bracia byli ojcami wszystkich książąt Szląskich. Bolesław umarł r. 1201. Po nim nastąpił Henryk pierwszy(4). Sprowadził on Niemców do kraju (5), starał się o poprawę rolnictwa, o pomnożenie przemysłu i okrzesanie obyczajów. Poddani jego i czcili i kochali go jako ojca swego. Książęta Polscy mieli go w poszanowaniu dla mądrości i uczciwości jego. Chrześcijaństwu sprzyjał on z całej duszy swojej. Duchowieństwo wspierał dzielnie (6) , starając się naprowadzić lud swój do cnoty i bogobojności. Pobożna małżonka jego, Jadwiga święta (7), wspierała go w tym pięknym zamiarze gorliwością swoją. Oboje budowali kościoły i klasztory, znaczne im nadając wioski. Zwłoki Henryka spoczywają przed wielkim ołtarzem w kościele Trzebnickim, który wystawił. Na pomniku jego pięknym marmurowym (8) jest wiersz łaciński:
Tu leży książę Henryk, sława Szląska, od nas opłakany. Był założycielem wspaniałym klasztoru, opiekunem ubogich, przykładem obyczajów, biczem zbrodniarzy. Przechodniu, módl się, aby miał odpoczynek wieczny!
Po nim nastąpił syn godny jego Henryk drugi (9). Ten ożenił się z Anną, córką Przemysława (10), króla Czeskiego. W tym czasie zagrozili Tatarzy czyli Mongołowie granicom Szląskim. Oddział jeden z nich przeszedł przez Polskę, wielkie popełniając okrucieństwa, do Szląska. Książę Opolski zniósł cząstkę ich za Odrą (11), którą się przeprawiła pod Krapkowicami, ale za nadejściem więcej hufców cofać się musiał.
Podstąpili Mongołowie pod Wrocław, gdzie się łupów wielkich spodziewali. Mieszkańcy opuściwszy miasto zamknęli się w twierdzy mocnej zamkowej, gdzie teraz kościół katedralny stoi. Nieprzyjaciele zamyślali o zdobyciu twierdzy, lecz gdy burza nagła powstała, tak się przestraszyli, ze się cofnęli aż pod Lignicę. Henryk miał tam wojska trzydzieści tysięcy, męża zebranego z Szlązaków, Polaków i rycerzy Niemieckich. Przyszło przy Wahlstadt (12), o milę od Lignicy (13), pod dowództwem Henryka do strasznej potyczki. Chrześcijanie walczyli z początku szczęśliwie, ale na koniec przez Mongołów byli zwyciężeni. Henryk bronił się walecznie z kilku rycerzami, choć od niego uciekli, ale od nieprzyjaciół otoczony, zabity został d. 9. Kwietnia 1241 r. Cofnęli się Mongołowie po bitwie, w której się znacznie osłabili. Wszędzie w powrocie niszczyli Szląsk tak jak i Polskę. Nie bawili oni nad sześć tygodni w Szląsku, jednak w tak krótkim czasie wielkie spustoszenie po sobie zostawili.
Zaraz po ich odejściu zaczęli Szlązacy miasta swe wzmacniać, aby się na czas przyszły od podobnych napadów zabezpieczyć. W dwadzieścia lat później już prawie każde miasto było murem opasane. Pomiędzy następcami Henryka, dopiero wspomnianego, panowało kolejno kilku książąt tegoż imienia, którzy się przodków swych godnymi okazali. Wraz z Henrykiem piątym (14) żył Bolko, książę Świdnicy (15), który część krajów górnych posiadał i tam wiele zamków wybudował.
W pokoleniu Piasta, z którego książęta w Szląsku panowali, było zwyczajem, że się po śmierci ojca synowie krajem dzieli, zamiast że w krajach wszystkich dobrze urządzonych syn najstarszy po ojcu berło odbiera. Z takowych podziałów powstawały zwyczajnie ustawiczne wojny; częstokroć wychodził brat przeciw bratu swemu do boju, przy czem kraj wiele cierpiał. Z tych niesnasek szukali królowie Czescy zysku. Ujmowali się za książęciem uciemiężonym przeciw prześladowcy jego, gdy ich spadkobiercami dziedzicznych swych krain robił i za zwierzchników swych uznawał. Chytrze i niesprawiedliwe osobliwie król Jan postępował, i tak znaczną część kraju pod władzę swoją zagarnął, że na końcu roku 1335 (16), oprócz Jaworu, Świdnicy i Nissy (17) cały Szląsk z Czechami był złączony. Jan przybywszy do Wrocławia odbierał hołd jako zwierzchnik.

Szląsk pod rządem królów Czeskich.

Syn króla Jana, cesarz Karol IV, odprawił wjazd uroczysty do Wrocławia i skłonił tu Bolkona Świdnickiego (18), ostatniego udzielnego książęca w Szląsku, że się pod zwierzchnictwo jego udał. Wkrótce zrzekła się Polska wszelkich pretensji do Szląska, i tak stał się kraj ten częścią królestwa Czeskiego. Karol zasłużył sobie na chwałę, gdyż porządek w kraju zaprowadził, a miasto Wrocław, które przez pożary bardzo zniszczone było, znacznie wspierał.
Wrocław już dawno przed najazdem Mongołów był miastem stołecznem kraju. Czasu powstania jego nie można z pewnością oznaczyć. W roku 1000 (19) już było znaczne i leżało więcej na prawym brzegu Odry, gdzie dziś tum stoi. Piotr Włast ozdobił je kościołami, których później książęta więcej wystawili. Roku 1158. zaczął biskup Walter(20) budować kościół katedralny, dotąd jeszcze stający, na tem miejscu, gdzie stał kościół drewniany przez Kazimierza (21) wystawiony. Za czasów książąt udzielnych szląskich coraz bardziej kwitnąć zaczęło. Zyskało ono wiele przez oświatę niemiecką, a 1261 r. (22) otrzymało prawo Niemieckie . Kilku książąt nadało mu przywileje. Fortyfikacye jego powiększały się powoli. Wrocław stał się miastem handlowem, nie tylko całego Szląska, lecz też dla Polski i Rosyi (23), a przez żeglugę na Odrze zostawał w związku z krajami nad Morzem Baltyckiem położonemi.
Do miast najzacniejszych Szląska w czasach owych należała Nissa. Miasto to miało wtedy daleko większą rozległość, jak teraz i było w niem kilka klasztorów i kościołów, których ślady czas zatarł. Po odejściu Mongołów zwalono tam przedmieścia, aby się miasto lepiej bronić mogło, gdyby jeszcze kiedykolwiek takowe łupieskie hordy do kraju przyjść miały. Od tego czasu Nissa coraz bardziej postać fortecy przybierała. Mieszkańcy stali się majętni i książęta swoim w obronie miasta wierni. Niemniejszymi sławami były wtedy Świdnica i Głogów, jako fortece znaczne i miasta główne księstw znakomitych.
Im bardziej zmniejszała się władza książąt, tem bardziej wznosiły się miasta, mieszczanie nabywali bogactw przez rzemiosła i handel. Obierali sobie zwierzchność swoją i mieli swobody, wynoszące ich nad stan włościański. W Wrocławiu powstały bogate familie patrycyuszami zwane. Te starały się miejsca urzędowe w potomstwie swojem dziedziczne utrzymać. Niektóre miasta uczyniły się w czasach niespokojnych samowładnemi. Wrocław i Świdnica obruszyły się nawet przeciw królom Czeskim. Wszystkie rzemiosła znajdowały się w ten czas po miastach, i każde miasto miało swój cech i pewne ustawy. Szlachta zazdroszcząca stanowi miejskiemu bogactw, czyniła z zamków swych warownych wycieczki do kupców przejeżdżających i dopuszczała się różnych wykroczeń, których tylko surowość obyczajów ówczesnych powodem była. W kraju było wtedy pełno małych wojen i rozruchów. O naukę i oświatę mało dbano. Czytać i pisać ani nawet szlachta nie umiała. Szkoła w Goldbergu (24) daleko słynęła. W miastach zostawały szkoły na niskim stopniu, a po wsiach ich wcale nie było, wyjąwszy kilka szkół klasztornych, jako to w Grysoborzu (Grüssau) (25) i Henrykowie.
Wiek piętnasty był dla Szląska bardzo nieszczęśliwy. W Czechach powstały spory religijne, Jan Huss zaczął w Pradze opowiadać naukę błędną Wiklefa (26) . Znaczna część mieszkańców tamecznych odłączyła się od katolickiego kościoła i przyjęła naukę Hussa. W Pradze powstał r. 1419 (27) wielki rozruch pomiędzy Katolikami i Hussytami. Co ostatni wpadali często do Szląska, rabowali i mordowali z wielkim okrucieństwem księży i zakonników. Zniszczyli ogniem i mieczem Landschut (28), Grüssau, Brunzlau (29), Goldberg, Niemodlin, Frankensten(30 i Reichenbach (31). Tylko Nissy zdobyć nie mogli. Cesarz Zygmunt dla Śzląska nic uczynić nie mógł, gdyż sam kilka razy był porażony. Rozboje te trwały przez kilka lat, aż w Czechach z Hussytami pokój stanął.
Gdy młody Władysław, król Czeski (32) 1457 bez potomstwa umarł , obrali Czesi królem wielkorządcę swego Jerzego (33). Szlązacy nie sprzyjali mu, bo był kacerzem, a stąd wszczęła się nowa wojna, którą osobliwie Wrocławianie z zaciętością popierali. Nareszcie poddał się Szląsk Maciejowi (34), królowi Węgierskiemu , ale przez to w niczem położenia swego nie polepszył. Kraj stał się miejscem nowych wojen, a żołnierze węgierscy, choć przyjaciele, dopuszczali się wielkich uciśnień. Po śmierci Macieja dostał się Szląsk pod panowanie Czechów, i z państwem tem aż do r. 1526 (35) był połączony. W tym czasie rozkrzewiła się nauka Lutra w Szląsku.
CDN.

Ewa Cichoń

Przypisy

1. Bolesław Wysoki (1127-1201) był wnukiem Bolesława Krzywoustego i synem Władysława Wygnańca i Agnieszki z Babenbergów, ojcem Henryka I Brodatego. W 1163 r. rozpoczął rządy nad prowincją śląską, którą odzyskał od seniora Bolesław Kędzierzawego. Wymusił to na Bolesławie cesarz Fryderyk Barbarossa, który pokonał Kędzierzawego w 1157 r. Przed objęciem władzy na Śląsku przebywał wraz z ojcem i braćmi na dworze cesarza niemieckiego jako wygnaniec.

2.Mieszko Plątonogi (1131-1211) był młodszym wnukiem Bolesława Krzywoustego i synem Władysława Wygnańca i Agnieszki z Babenbergów. Po wygnaniu ojca przebywał w Niemczech. Do kraju powrócił w 1163 r., kiedy po interwencji cesarskiej wraz z bratem Bolesławem Wysokim odzyskał Śląsk, dziedziczną dzielnicę swego ojca. Początkowo sprawował władzę z bratem, po czym rozpoczął z nim wojnę, a po interwencji cesarskiej otrzymał kasztelanię raciborską i cieszyńską. W 1201 r. po śmierci bratanka Jarosława, księcia opolskiego i biskupa wrocławskiego oraz brata Bolesława Wysokiego, korzystając z trudności związanych z przejęciem władzy przez Henryka Brodatego, Mieszko siłą zajął księstwo opolskie. Zmiana ta okazała się trwała i księstwo opolskie na stałe zostało połączone z raciborskim.

3.Konrad Laskonogi (1146-1190) wnuk Bolesława Krzywoustego i najmłodszy syn Władysława Wygnańca i Agnieszki z Babenbergów, W 1177 r. w wyniku przegranej wojny z Mieszkiem Plątonogim Bolesław Wysoki został zmuszony do wydzielenia dzielnicy dla młodszego brata Konrada, który został osadzony w Głogowie. Konrad nie pozostawił potomstwa.

4. Henryk I Brodaty ( 1165/1170-1238) syn Bolesława Wysokiego i Krystyny. Był księciem wrocławskim w l. 1201-1238, opolskim w l. 1201-1202, kaliskim w l. 1206-1207, od 1234 r. władcą Ziemi Lubuskiej, od 1206 r., 1210-1218, od 1230r., od 1231 r. księciem krakowskim, od 1234 r. władał południową Wielkopolską, od 1230r. sprawował opiekę nad Opolem, od 1232 r. na Sandomierzem, od 1234 r. pełnił władzę nad Opolszczyzną. Założyciel tzw. monarchii Henryków Śląskich.

5. Ważnym aspektem polityki wewnętrznej Henryka była jego działalność gospodarcza co przyniosło szybko wymierne korzyści, Wzrost bogactwa ziemi śląskiej spowodowała intensywna kolonizacja na prawie niemieckim niezamieszkałych obszarów Pogórza Sudeckiego i puszcz nadgranicznych. Wprawdzie zarzuca się Henrykowi, że ta polityka przyczyniła się do znacznego zgermanizowania dużych połaci Śląska, ale twierdzenie wzorem niektórych historyków o polityce narodowościowej w XIII w. jest grubym nieporozumieniem. Kolonizacja na prawie niemieckim nie objęła wyłącznie terenów Śląska.

6. Książę wspierał duchowieństwo, zakładał liczne fundacje klasztorne, ale jego stosunki z Kościołem katolickim nie zawsze układały się najlepiej. Jednym z takich przykładów jest spór w który wdał się książę pod koniec swojego życia z biskupem wrocławskim o naruszenie immunitetów w dobrach kościelnych. W wyniku tego Henryk znalazł się pod klątwą kościelną. Po śmierci Henryka Brodatego, jego syn Henryk II Pobożny miał trudności z pochowaniem ojca na uświęconej ziemi. Dopiero ustępstwa księcia spowodowały zmianę nastawienia Kościoła.

7. Św. Jadwiga Śląska ( 1174/1178-1243)-córka hrabiego Andeks, księcia Meranii Bertolda IV i Agnieszki z rodu Wettinów. W 1190 r., w wieku lat 12, została wydana za mąż za wrocławskiego księcia Henryka I Brodatego. U boku męża wybitnego polityka i dobrego gospodarza, księżna szybko wrosła w nowe środowisko, żyła jego sprawami, splatając je ze swoją głęboką wiarą. Z mężem współdziałała w podtrzymywaniu pokoju i zakładaniu licznych fundacji. Najsławniejszą z nich stał się klasztor w Trzebnicy założony w 1202 r. dla pierwszych na ziemiach polskich cysterek. Słynęła z pobożności i uczynków miłosierdzia, określana mianem śląskiej samarytanki. Jest patronką pojednania polsko-niemieckiego, w dniu jej wspomnienia został wybrany na Stolicę Piotrową pierwszy papież Polak-Karol Wojtyła.

8. Kopia płyty nagrobnej Henryka I Brodatego znajduje się w Oleskim Muzeum Regionalnym.

9. Henryk II Pobożny (1196-1241)-syn Henryka I Brodatego i św. Jadwigi Śląskiej. Był księciem śląskim i wielkopolskim w l. 1238-1241. Od 1239 r. panował tylko w południowej Wielkopolsce. Sprawował opiekę nad małoletnimi książętami ziemi kaliskiej i wieluńskiej. W l. 1238-1239 rządził w księstwie opolskim i był regentem w księstwie sandomierskim. W 1238 r. odziedziczył po ojcu księstwo krakowskie. Kontynuował starania o koronę królewską. W czasie najazdu mongolskiego w 1241 r. stanął na czele wojsk chrześcijańskich. Poległ w bitwie pod Legnicą.

10. Król czeski Przemysł Ottokar I (1155-1230).

11. Podczas przeprawy przez Odrę mongolskie oddziały rozpoznawcze Bajdara zostały rozbite pod Raciborzem przez rycerstwo raciborskie dowodzone przez księcia opolskiego Mieszka II Otyłego. Główne siły tatarskie po dotarciu do Raciborza nie podjęły próby zdobycia grodu, tylko podążyły w kierunku Opola.

 

12. Legnickie Pole, wieś na południe od Legnicy.

13. Legnica.

14. Henryk V Brzuchaty(Gruby, Tłusty) ( 1245/215- 1296) wnuk Henryk II Pobożnego, syn Bolesława Rogatki. Książę jaworski, legnicki, od 1290 wrocławski i brzeski, w l. 1290-1294 rządził w Namysłowie i Oleśnicy.

15. Bolko I Surowy (Srogi) ( 1252/1256-1301) syn Bolka II Rogatki i Jadwigi z Anhaltu, po śmierci ojca wraz z bratem Bernardem otrzymał księstwo jaworskie, od 1291 był władcą Świdnicy. Był pierwszym księciem jawor -sko – świdnickim.

16. 24 sierpnia 1335 r. został zawarty układ w Trenczynie pomiędzy królem polskim Kazimierzem Wielkim a królem czeskim Janem Luksemburskim na mocy którego, król czeski sprawował zwierzchnią władzę nad księstwami śląskimi, które złożyły mu hołd lenny oraz księstwem wrocławskim i głogowskim. Oznaczało to de facto zrzeczenie się praw do Śląska przez króla Polski. W wyniku zawartego układu Jan Luksemburski zrezygnował z używania tytułu króla Polski. Kazimierz Wielki próbował odzyskać Śląsk organizując wyprawy wojenne w l. 1345-1348, w których Polska nie odniosła sukcesów. Zachodnia granica obszarów polskich, które zjednoczył Władysław Łokietek stała się na przeszło czterysta lat granicą przyszłej Rzeczpospolitej.

17. Nysy.

18. Bolko II Mały Świdnicki (1309/1312-1368) syn księcia Bernarda Świdnickiego i Kunegundy córki Władysława Łokietka. Nie uznawał zwierzchnictwa króla czeskiego, związał się z królem Polskim Kazimierzem Wielkim, jednak po pokoju w Namysłowie w 1348 r. został zmuszony zbliżyć się do władcy Czech cesarza Karola IV, wydając swoją bratanicę Annę za mąż za syna cesarza. Zobowiązał się po swojej bezpotomnej śmierci przekazać całość swojego dziedzictwa młodym oblubieńcom.

19. W 1000 r. podczas zjazdu gnieźnieńskiego zostało utworzone arcybiskupstwo gnieźnieńskie, któremu podlegało biskupstwo wrocławskie.

20. Walter z Malonne (zm. 1169)-biskup wrocławski w l. 1146-1169, pochodził z terenów dzisiejszej Belgii, z diecezji Liege. Rozpoczął budowę nowej romańskiej katedry wrocławskiej- obecnie stoi tam archikatedra św. Jana Chrzciciela.

21. W latach 50. XI w. z inicjatywy księcia Polski Kazimierza Odnowiciela zbudowano na miejscu katedry Bolesława Chrobrego, zniszczonej podczas buntu pogańskiego i najazdu czeskiego, nową tzw. II katedrę.

22. Pierwsza lokacja Wrocławia na prawie niemieckim dokonana przez księcia Henryka I Brodatego, nastąpić miała w 1214 r., druga w 1242 r. Data 1261 r. wymieniona w tekście to rok powołania rady miejskiej Wrocławia.

23. Rusi.

24. Złotoryja.

25. Krzeszów.

26. John Wycliffe-angielski teolog i duchowny katolicki związany z ruchem lollardów. Był zwolennikiem reform Kościoła w oparciu o Pismo Św., sprzeciwiał się bogactwu Kościoła, supremacji władzy papieskiej, nauce o substancjalnej obecności Chrystusa w Wieczerzy Pańskiej. Uznawany za prekursora reformacji.

27. W 1419 r. rozpoczęło się powstanie zwolenników Husa przeciwko królowi Zygmuntowi Luksemburskiemu obwinionemu o śmierć czeskiego reformatora Jana Husa spalonego na stosie w 1415 r.

28. Błędnie zapisana nazwa Landeschut- Kamienna Góra.

29. Bolesławiec.

30. Ząbkowice Śląskie.

31. Dzierżoniów.

32. Władysław Pogrobowiec (1440-1457) syn króla niemieckiego, Czech i Węgier Albrechta II Habsburga i Elżbiety Luksemburskiej –córki cesarza Zygmunta Luksemburskiego, król Czech, zmarł nagle i bezpotomnie.
Jerzy z Podiebradu (1420-1471) zwolennik Husa i przywódca wojsk husyckich obrany królem Czech po śmierci Władysława Pogrobowca.

33. Jerzy z Podiebradu (1420-1471) zwolennik Husa i przywódca wojsk husyckich obrany królem Czech po śmierci Władysława Pogrobowca.

34. Maciej Korwin (1443-1490) syn Jana Hunyadiego (możnowładca walczący z Turkami i regent) , król Węgier, Chorwacji i do 1469 r. Czech.

35. Po bitwie pod Mohaczem w1526 r. w której zginął król Czech i Węgier Ludwik Jagiellończyk, Czechy i północno -zachodnie Węgry dostały się pod panowanie Habsburgów, w tym także Śląsk.

Ewa Cichoń

Obraz namalowany przez  Stanisława Pokorskiego  i Beatę Bieniek ukazujący zamek myśliwski, który polecił wznieść książę Henryk Brodaty  w 1208 r.  w Oleśnie i polującego księcia. Obraz wywieszono podczas wystawy VIII wieków Olesna.