Ceremonia realizowana jest w ramach projektu „Żydowskie Dziedzictwo Kulturowe”, możliwego dzięki grantowi udzielonemu Muzeum Żydów Polskich POLIN przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszu EOG oraz przez budżet krajowy. Cmentarz został upamiętniony w ramach programu „Oznakowanie cmentarzy żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej” realizowanego przez Narodowy Instytut Dziedzictwa ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Na stojącej  przed cmentarzem żydowskim w Oleśnie Taharze z 1868 r. (dom przedpogrzebowy)  została umieszczona tablica w kształcie macewy-tradycyjnej płyty nagrobka żydowskiego. Zastosowano na tej tablicy znak QR, odsyłający  do szerszej charakterystyki tej wyjątkowej oleskiej nekropolii na portalu zabytek.pl

Odczytane zostały listy okolicznościowe dr. Jarosława Sellina, Sekretarza Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Generalnego Konserwatora Zabytków przez Zastępcę Dyrektora Narodowego Instytutu Dziedzictwa Bogusława Chmiela oraz list  Zygmunta Stępińskiego, dyrektora Muzeum Żydów Polskich POLIN odczytany przez Alicję Nawracaj, Specjalistę ds. Programów Społecznych w dziale Edukacji Muzeum POLIN.   Z. Stępiński napisał w liście m.in.: „Dla społeczności żydowskiej cmentarze mają ogromne znaczenie. Nekropolia żydowska stanowiła kamień węgielny każdej gminy. Uzyskanie zgód na urządzenie cmentarza stanowiło definitywne ugruntowanie istnienia gminy żydowskiej – był to akt o większej sile niż przywilej osiedleńczy, budowa siedziby kahału, domu modlitwy czy nawet synagogi. Wraz z założeniem cmentarza i powołaniem przy nim bractwa świętego, chewra kadisza zaczynały się dzieje każdej gminy żydowskiej w Polsce. Olesno należy do ośrodków o bardzo dawnej obecności żydowskiej. Pierwsze wzmianki o Żydach pochodzą z 1226 roku, a dotyczą kupców przejeżdżających przez tutejszą komorę celną na szlaku z Moraw do Kujaw. Pierwsza żydowska rodzina osiedliła się w XV wieku na Małym Przedmieściu, a nowożytna samodzielna gmina powstała pod koniec XVIII wieku. Obecność społeczności żydowskiej w Oleśnie była widoczna zwłaszcza w drugiej połowie XIX wieku, gdy czołowymi postaciami miejscowej gospodarki stali się spedytor Martin Cohn oraz Siegfried Schlesinger, właściciel browarów i sieci sklepów. Oleskie społeczności umiały żyć ze sobą w pokoju. Do anegdoty przeszły coniedzielne „ekumeniczne” spotkania ewangelickiego pastora Johanna Salzwedela, rabina Blumfelda i katolickiego proboszcza Walentego Morawca. Spotykali się oni w winiarni Cassela i spędzali czas na partyjce skata”.

W swoim wystąpieniu Burmistrz Olesna Sylwester Lewicki powiedział: „Aby ocalić od zapomnienia żyjących niegdyś w naszym mieście i okolicy oleskich synów narodu wybranego, pielęgnujemy pamięć o ich miejscu wiecznego spoczynku. Służy temu to uroczyste odsłonięcie tablicy upamiętniającej cmentarz żydowski w Oleśnie. Ten szlachetny projekt „Oznakowanie cmentarzy żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej”, finansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jest wynikiem współpracy Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN oraz Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Cmentarz żydowski w Oleśnie jest unikatowym zabytkiem sztuki sepulkralnej i miejscem upamiętnienia dziedzictwa kulturowego dawnych mieszkańców Olesna. Uczymy się w ten sposób postawy tolerancji i szacunku wobec zróżnicowanych etnicznie, wyznaniowo i kulturowo mieszkańców naszej Małej Ojczyzny.

W dzieje Olesna, od swego zarania, wpleciona jest historia Żydów. Wymienieni zostali w pierwszym dokumencie o Oleśnie z I połowy XIII w. Większe skupisko stworzyli w XVIII w,, aby u progu XIX stulecia utworzyć gminę wyznaniową z własną synagogą, cmentarzem i szkołą. W II połowie XIX w. Żydzi zaczęli odgrywać coraz większą rolę w społeczeństwie Olesna dzięki nagromadzonemu kapitałowi. Byli to wpływowi obywatele miasta: lekarze, adwokaci, nauczyciele, bogaci kupcy, właściciele kamienic, gorzelni, destylowni. Przyczynili się do ożywienia gospodarczego miasta i wspomagali finansowo potrzebujących. Piastowali ważne stanowiska we władzach miasta i powiatu. W Oleśnie był to okres koegzystencji nacji, kultur i religii, czas tolerancji, wzajemnego szacunku i zrozumienia dla odmienności. Nasi przodkowie tworzyli społeczność wielokulturową, ubogacającą się nawzajem. Wymownym tego świadectwem były „ekumeniczne” coniedzielne spotkania w winiarni Cassela, na partyjce skata ewangelickiego pastora Johanna Salzwedela, rabina Blumfelda i katolickiego proboszcza Walentego Morawca pod koniec XIX stulecia. Niestety w ten piękny świat brutalnie wkroczyła nieludzka ideologia narodowych socjalistów. Prześladowania ludności żydowskiej w Niemczech znacznie zmniejszyły jej liczbę w Oleśnie, a w nocy kryształowej w 1938 r. faszyści także w Oleśnie splądrowali domy i sklepy żydowskie oraz podpalili oleską synagogę, która była jednym z najbardziej okazałych budynków naszego miasta. Dzisiaj jedynym niemym świadkiem obecności wyznawców judaizmu na naszej Ziemi jest ten cmentarz. O cmentarz i pamięć o nim dba młodzież oleskich szkół w projektach m.in.: „Byli tu przed nami”, „Młodzież w działaniu”, instytucje kultury poprzez organizację „Dni Judaizmu”, artystyczny projekt „Kryształowe okna” czy Europejskie Dni Dziedzictwa i wiele innych. Niech ożyją znaczące słowa Abrahama Heschela, światowej sławy żydowskiego teologa, filozofa, poety, działacza społecznego i pioniera dialogu międzyreligijnego:

„To właśnie Tu naród Żydowski stał się sobą

Nie żył jak gość w cudzym domu

Gość, który musi stale pamiętać

O zwyczajach i nawykach gospodarza

Żydzi mieszkali tu swobodnie

I bez maskowania się

Poza domami tak samo jak wewnątrz nich…”

Następnie modlitwę za zmarłych odmówił rabin Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi Dawid Szychowski,  a uczestnicy uroczystości udali się cmentarz, aby złożyć kamyki na macewach. Zwyczaj ten  jest  reliktem starożytnych praktyk, gdy zmarłych grzebano na pustyni. Zabezpieczano w ten sposób miejsce pochówku przed zwierzętami poprzez ułożenie na nim kamieni. Gest ten wyraża szacunek i wieczną pamięć o zmarłych. Znicze zapalono pod tablicą oznakowania umieszczoną na budynku Tahary.

 Na zaproszenie Burmistrza Olesna Sylwestra Lewickiego oraz Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN i Narodowego Instytutu Dziedzictwa w ceremonii uczestniczyli: zastępca dyrektora Narodowego Instytutu Dziedzictwa  Bogusław Chmiel oraz Magda Lucima i Maciej Rymkiewicz, kierownik Oddziału Terenowego Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Opolu Joanna Banik, przedstawiciele Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie  Alicja Nawracaj i Adam Dylewski, rabin  Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi Dawid Szychowski, Starosta Oleski Roland Fabianek wraz z Wicestarostą Stanisławem Belką, proboszcz parafii pw. Bożego Ciała w Oleśnie ksiądz Walter Lenart, przewodnicząca Rady Powiatu i dyrektor Muzeum Regionalnego w Oleśnie Ewa Cichoń, dyrektor Oleskiej Biblioteki Publicznej Ilona Gnacy, dyrektor Miejskiego Domu Kultury w Oleśnie Marek Kudra, nauczyciele historii, Zofia Adamczyk, Katarzyna Grabas oraz uczniowie I Liceum Ogólnokształcącego w Oleśnie. Wszystkich przybyłych przywitał Janusz Wojczyszyn, Sekretarz Gminy Olesno. Ta ważna uroczystość przyczyniła się do upamiętnienia tego ważnego miejsca pochówku mieszkańców naszego miasta. Teraz w rękach lokalnej społeczności spoczywa odpowiedzialność za dalsze trwanie, pamięć i dbałość o to miejsce.

Ewa Cichoń