„Wszystko jest z wody. Z wody powstało. I z wody się składa.”

Tales z Miletu

Wszystkie istoty ciągną do wody i wokół niej organizują swoje życie. Sercem każdej społeczności jest woda: wielka jak morze albo mała jak źródełko. Woda – źródło, rzeka – przyczyniła się do powstania cywilizacji, ponieważ niesłychanie skomplikowane prace przy tworzeniu systemu irygacyjnego możliwe były do wykonania jedynie przez zorganizowane społeczności, którymi ktoś musiał pokierować. Potrzebna do tego była organizacja, którą określamy mianem państwa. Innymi słowy rola melioracji była państwotwórcza. Jej właśnie poświęcono XXX Czwartkowe Spotkanie Muzealne zatytułowane „Opowieści o melioracjach. Historia melioracji powiatu oleskiego”, które odbyło się 10 marca 2016 r. Przedstawiono na nim historię melioracji na przestrzeni ponad 8000 lat, czyli od czasów, kiedy ok. 6 tysięcy lat p.n.e. zaczęto kopać rowy i kanały doprowadzające wodę do obszarów suchych i odprowadzające ją z terenów nadmiernie uwodnionych, aż do czasów współczesnych. Zwrócono uwagę, jak przez tysiąclecia zmieniały się materiały i narzędzia pracy (od prostych narzędzi ręcznych po wyspecjalizowany sprzęt mechaniczny), a także jak udoskonalano sposoby i metody pracy. Ukazano historię zabiegów melioracyjnych – do których należą m.in. kopanie rowów nawadniająco-odwadniających, budowa zbiorników retencyjnych, regulacja rzek, drenowanie, ochrona przeciwpożarowa, obsadzanie roślinnością terenów zalewowych i nieużytków rolnych – trwale polepszających rolnicze zdolności produkcyjne gleb.
Na spotkaniu przedstawiono prezentację multimedialną przygotowaną przez kierownika i pracowników oleskiego oddziału Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Opolu: Krzysztofa Peciaka, Annę Wąsińską i Joannę Podgórską-Wiercińską. Prezentacja obejmowała 1127 zdjęć ukazujących meliorację w czasach starożytnych w Egipcie, Mezopotamii, Dolinie Indusu, Chinach, Ameryce i w Rzymie. Meliorację w czasach nowożytnych ukazano na przykładzie Holandii i Polski. Trzecia część prezentacji dotyczyła melioracji na ziemi oleskiej w XIX w., w okresie międzywojennym i latach powojennych.
Pierwsze nowoczesne melioracje na Górnym Śląsku miały miejsce na początku XIX w., a w II połowie tego stulecia nastąpił ich gwałtowny rozwój. Wpływ na to miało zjednoczenie Niemiec w 1871 r., regulacje prawne z 1874 r. oraz Ustawa Wodna z 7 kwietnia 1913 r. Podjęto się wtedy regulacji Odry i jej dopływów, meliorowano grunty rolne, budowano kanały i małe zbiorniki wodne na potrzeby młynów wodnych, kuźni i tartaków. Po pruskiej stronie przy granicy ówczesnego powiatu oleskiego znajdowało się 37 młynów. Na rzece Prośnie było ich 15, w Jastrzygowicach 5, na rzece Stobrawie 6, po dwa w Oleśnie, Wojciechowie i Starym Oleśnie, na rzece Łomnicy 4, na kanale Młynówka Kucobska 3, na rzece Od Bzionkowa 4, na Libawie 1 i na rzece Pruskowski 5. Melioracje przeprowadzane były głównie w majątkach obszarników ziemskich i przynależących do nich folwarkach – w Biskupicach, Bodzanowicach, Gorzowie Śl., Jamach, Kościeliskach, Starych Karmonkach, Psurowie, Radawiu, Sowczycach, Starym Oleśnie, Świerczu, Wachowicach, Walcach, Wichrowie i Zębowicach. W wyniku uwłaszczenia chłopów (w Prusach od 1816 r. do lat 60. XIX w.) rolnicy zrzeszali się w spółki wodne – Wassergenossenschaft i spółki drenarskie – Drängenossenschaft, dzięki którym mogli przeprowadzić meliorowanie swoich gruntów. Zrzeszenie rolników w tych spółkach umożliwiało zaciąganie kredytów na przeprowadzenie m.in. prac melioracyjnych całych kompleksów rolnych obejmujących grunty wielu rolników, ponieważ umożliwiało to rozłożenie kosztów na wszystkich użytkowników tych urządzeń. Do II wojny św. przeprowadzono melioracje na ok. 5000 ha gruntów i uregulowano kilkadziesiąt kilometrów rzek – Prosny, Stobrawy, Łomnicy, Piaski i Prądu. Zmeliorowano kilkaset kilometrów rowów odwadniających i nawadniających.
Na prawym brzegu Prosny, stanowiącej granicę pomiędzy Prusami a ziemiami polskimi pod zaborem rosyjskim, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. zaczęto przeprowadzać prace melioracyjne. Na mocy uchwalonej przez Sejm II RP Ustawy Wodnej z 1922 r. powstała Spółka Wodna w Kowalach, dla której w 1927 r. został zatwierdzony projekt meliorowania gruntów na obszarze 284 ha. Prace trwały do 1931 r. W Wygiełdowie zmeliorowano grunty o powierzchni 48,43 ha. Projekt dla Spółki Wodnej w Wygiełdowie został wykonany przez Biuro Urządzeń Rolnych Kółek Rolniczych w Warszawie. Rozwój melioracji na tych terenach został przerwany przez II wojnę światową.
Po wojnie sprawy melioracji podlegały Ministerstwu Rolnictwa, w województwach – Wojewódzkim Zarządom Wodnych Melioracji (podległe wydziałom Rolnictwa i Leśnictwa), na szczeblu powiatu – Referatom Wodnych Melioracji, później Powiatowym Inspektoratom Wodnych Melioracji. 1 kwietnia 1956 r. przy Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Oleśnie w Wydziale Rolnictwa i Leśnictwa powołano Referat Wodnych Melioracji. W 1965 r. powstał Związek Spółek Wodnych w Oleśnie. Referat Wodnych Melioracji w Oleśnie istniał do 1975 r. W wyniku reformy administracyjnej kraju część dawnego powiatu oleskiego znalazła się w nowo utworzonym województwie częstochowskim. Z dawnego powiatu oleskiego gminy Lasowice Wielkie i Zębowice pozostały w województwie opolskim. W województwie częstochowskim do rejonu Olesna przyłączono gminy Praszka i Rudniki. Od 1975 r. sprawy melioracji wodnych na terenie ziemi oleskiej weszły w zakres działalności utworzonego w 1975 r. Wojewódzkiego Zarządu Inwestycji Rolniczych w Częstochowie – Oddziału Rejonowego w Oleśnie. W 1991 r. WZIR został przekształcony w Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych, zajmujące się wyłącznie zagadnieniami melioracji wodnych. W 1999 r. w wyniku kolejnej reformy administracyjnej kraju Olesno znalazło się w województwie opolskim. Do przywróconego powiatu oleskiego przyłączono gminę Dobrodzień i z powrotem gminę Zębowice. Oddział Rejonowy w Oleśnie Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Częstochowie został włączony do Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Opolu.
W latach 1952-1994 na terenie powiatu oleskiego uregulowano 160,13 km rzek, zmeliorowano (rowami i drenowaniem) 18444,62 ha gruntów ornych i użytków zielonych. W 1994 r. zakończono ostatnią inwestycję melioracyjną na terenie Oleskiego (o nazwie zadania Łomnica III). W tym okresie wykonano 45 zadań inwestycyjnych. Wybudowano dwa zbiorniki wodne Psurów i Młyny II oraz odremontowano zbiornik Dobrodzień.
Obecnie na terenie objętym działalnością oddziału w Oleśnie znajduje się 29 rzek o łącznej długości 291,98 km – w tym uregulowanych 259,81 km – oraz trzy zbiorniki wodne: Dobrodzień, Młyny II i Psurów. Urządzenia melioracji wodnych szczegółowych obejmują rowy o długości 956,7 km oraz obszary zmeliorowane o łącznej powierzchni 23288 ha. Rzeki powiatu oleskiego mają charakter typowych rzek nizinnych i są to w większości odcinki źródłowe większych rzek, takich jak: Prosna, Stobrawa czy Budkowiczanka. Długość pozostałych rzek nie przekracza 20 km. Na terenie powiatu oleskiego zagrożenie powodziowe nie powinno występować, jednak podczas powodzi w 1997 r. i 2010 r. okazało się, że nawet małe rzeczki mogą stanowić zagrożenie, zwłaszcza dla mienia mieszkańców. Roboty konserwacyjne mające na celu zachowanie drożności koryt tych rzek są niezbędne. Uregulowane odcinki rzek są ponadto odbiornikiem wód z obszarów zmeliorowanych odprowadzanych rowami czy bezpośrednio wylotami drenarskimi. Nadleśnictwo Olesno w ramach ogólnopolskiego projektu „Zwiększenie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych” wykonało odbudowę zbiorników retencyjnych: Leśna, Nowy Wachów Górny, Nowy Wachów Dolny i remont zbiornika Smolnik w Szumiradzie.
Uczestnicy spotkania nawodnili spragnione umysły ogromną porcją wiedzy . Bo jak głosi stare kazachskie przysłowie: „Ignorant jest podobny do wysuszonego kanału nawadniającego”. Swoją obecnością spotkanie zaszczycili: kierownik oddziału w Oleśnie Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Opolu Krzysztof Peciak, kierownik oddziału w Kluczborku Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Opolu Tadeusz Błażejewski, kierownik biura Związku Spółek Wodnych w Oleśnie Mariusz Lembke, radna Rady Miejskiej Gabriela Jokiel, naczelnik Wydziału Edukacji przy Starostwie Powiatowym Renata Płaczek-Zielonka, Powiatowy Inspektor Sanitarny Jolanta Bala, dyrektor Miejskiego Domu Kultury Ernest Hober, dyrektor Zespołu Szkół nr 2 Jerzy Jeziorowski, prezes Spółdzielni „Odrodzenie” Artur Maniura, przewodnicząca Związku Sybiraków Barbara Gwiazdowska, obecni pracownicy   oddziału w Oleśnie WZMiUWO: Anna Wąsińska, Joanna Podgórska-Wiercińska, byli pracownicy oleskiego oddziału WZMiUWO: pierwszy kierownik oddziału Stanisław Chmielarski, zastępca kierownika Tadeusz Otrębowicz, Piotr Wrześniak, oraz żona byłego kierownika śp. Bogusława Zasadnego-Nina Zasadna i Jadwiga Korbiel -żona zastępcy kierownika śp. Wiesława Korbiela.
„Jeśli pragniesz żyć, nie zatrzymuj swego życia dla siebie – ono musi głaskać inne brzegi i nawadniać inne ziemie. Opróżnij umysł. Bądź bezkształtny jak woda. Wlej wodę do kubka, a stanie się tym kubkiem. Wlej wodę do czajnika, a stanie się czajnikiem. Woda może płynąć, kapać albo niszczyć. Płynąca woda nigdy się nie zatrzymuje. Bądź wodą, mój przyjacielu.”

Michel Quoist

Przy opracowaniu korzystałam z tekstu „Opowieści o melioracjach” Krzysztofa Peciaka, Anny Wąsińskiej i Joanny Podgórskiej -Wiercińskiej.

Ewa Cichoń