W dniu 24 sierpnia 2024 r. miało miejsce zwiedzanie wyjątkowego drewnianego kościoła św. Anny w Oleśnie w ramach Dni Architektury Drewnianej.  Wydarzenie zorganizowało Oleskie Muzeum Regionalne i  Parafia  Bożego Ciała w Oleśnie pod patronatem Narodowego Instytutu Dziedzictwa.

       W krajobrazie architektonicznym  Polski znaczące miejsce zajmuje historyczne budownictwo drewniane, stanowiące najbardziej rodzimy element naszego dziedzictwa kulturowego. Konstrukcje drewniane obecne były na polskich ziemiach od początku cywilizacji i aż do końca XIX stulecia wyraźnie dominowały   nad budowlami murowanymi. Spośród zachowanych zabytków historycznego budownictwa drewnianego najbardziej efektowną i elitarną grupę stanowią budowle sakralne, cechujące się wyjątkową starannością wykonania i zaawansowanymi rozwiązaniami technologicznymi. Do dziś zachowało się w naszym kraju blisko 1730 drewnianych świątyń, należących do Kościoła Rzymskokatolickiego, Greckokatolickiego, Cerkwi Prawosławnej, Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego oraz Muzułmańskich Gmin Wyznaniowych. Żaden rejon Polski  nie może szczycić się tylu drewnianymi obiektami kultu, co dwie sąsiadujące ze sobą krainy geograficzno-historyczne – Małopolska i Śląsk.   Do naszych czasów na historycznym Górnym Śląsku zachowało się 126 takich sakralnych obiektów.  W tej koronie polskich kościołów drewnianych osadzono także  szlachetny  klejnot  wyrosły wśród lasów gęsto okalających Olesno.  Jest nim pątniczy kościół św. Anny, leżący na Szlaku Drewnianego Budownictwa Sakralnego łączącego Opole i Stare Olesno.  Stanowi on unikat w skali regionu i kraju ze  względu na wyrafinowaną     kreację architektoniczną – oryginalność planu i układu przestrzennego.   Kompozycja  pomieszczeń oraz rzut poziomy części dobudowanej do kościoła w XVII w. nie  znajduje analogii wśród zachowanych  drewnianych obiektów sztuki sakralnej nie tylko  na Śląsku, ale także  na innych obszarach Polski,  a nawet  Europy.  Układ   części centralnej kościoła interpretowany jako pięciopłatkowa róża jest symbolem heraldycznym i swoistą transpozycją na język architektoniczny herbu miasta Olesna, w którym widnieje połowa kwiatu róży. Nawiązuje  także do wielowarstwowej symboliki chrześcijańskiej i dawnej niemieckiej  nazwy Olesna- Rosenberg/Różana Góra, która pojawiła się w dokumentach na pocz. XIV w. Kościół ten wyróżnia się  teatralnością  programu architektonicznego, który przejawia się w jego unikatowym kształcie  złożonym  z trzech członów. Najstarsza, średniowieczna część stanowi   korzenie połączone jedenastometrowym przejściem – łodygą z pięcioma kaplicami- swoistymi płatkami tej  architektonicznej róży. Dlatego ta  świątynia określana jest  mianem „oleskiej róży zaklętej w drewno”, która jest  żywym  pomnikiem wiary, hojności  i estetycznej wrażliwości naszych przodków. Autentyczny,  nieprzekształcony w formie kościół pw. św. Anny stanowi dziś  pomnik  kultury, który przyciąga swoją osobliwością  dzięki nadzwyczajnemu układowi przestrzennemu. To miejsce w którym zatrzymał się czas, od wieków posiada szczególne znaczenie kulturowe. O jego architektonicznej kompozycji  pisały autorytety.

Prof. Tadeusz Chrzanowski:

Najwybitniejszym kościołem odpustowym, a zarazem obiektem w swej oryginalności wysuwającym się na czoło nie tylko śląskich, ale i wszystkich polskich zabytków drewnianych z tego czasu, dziełem odpowiadającym w pełni barokowej idei architektury symbolicznej- jest świątynia św. Anny pod Olesnem   [1].

 

Stanisław Wasylewski: Kościół pątniczy w Oleśnie to niezawodnie jedna z najoryginalniejszych drewnianych budowli sakralnych w stylu polskim. Śmiałość, z jaką ludowy artysta porwał się na drewnianą imitację stylu centralnego i mimo oporu ludzi i dębów doprowadził ją do końca, nie powinna dziwić. Marcin Snopek był Ślązakiem. Jak natomiast wygląda Agia Sofia w Konstantynopolu czy słynna kaplica akwizgrańska, wyrażona w przyciesiach dębowych i dylach sosnowych – o tym zamarzył Marcin Snopek w Gliwicach, i stworzył w Oleśnie jedno z najśmielszych dzieł, jakie zna polska architektura ludowa. To już nie kościółek, lecz cała ich grupa, cała kaskada kaplic w jedno domostwo związana. Jadąc szosą ku miastu od Gorzowa można od razu odróżnić dwie partie: kościółek pierwotny, starowinka typowa, z wieżą strzelistą w słup, dach namiotowy, soboty dokoła. A tuż przy nim budowla druga, o bardzo oryginalnym kształcie w stylu centralnym, trzonem jej jest sześciobok, z którego jak liście róży wykwitują promienie kaplic w liczbie pięciu[2].

Herbert Dienwiebel: Ukoronowaniem wszystkich kościołów drewnianych z przybudówkami jest kościół św. Anny w Oleśnie[3].

Uzasadnionym  jest  zatem umieszczenie zdjęcia wnętrza części centralnej oleskiego kościoła św. Anny  na okładce znaczącej monografii  o drewnianym budownictwie w Polsce autorstwa Grażyny  Ruszczyk[4].

W ocenie Narodowego Instytutu Dziedzictwa, drewniany kościół pw. św. Anny w Oleśnie, to zabytek o ponadregionalnym znaczeniu. Reprezentuje unikatową i uniwersalną wartość nie tylko dla Polski, ale także w skali Europy i świata. W 2018 r., w  roku jubileuszu 500-lecia konsekracji kościoła św. Anny w Oleśnie oraz   100-lecia  odzyskania  przez  Polskę niepodległości, ten cenny zabytek   trafił na  prestiżową  listę Pomników Historii.  Wpis ten na mocy rozporządzenia Prezydenta RP uznaje kościół św. Anny za zabytek o szczególnym znaczeniu dla kultury narodowej  oraz otwiera drogę do umieszczenia oleskiej świątyni  na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO. Tym samym kościół św. Anny stał się  piątym Pomnikiem Historii na Opolszczyźnie[5] wśród obecnie siedmiu takich wyróżnionych zabytków.

Wniosek o uznanie za Pomnik Historii kościoła odpustowego pw. św. Anny w Oleśnie określa ten obiekt: jako szczytowy, kulminacyjny wręcz punkt rozwoju architektury sakralnej drewnianej o funkcji odpustowej. Analiza pod kątem poszukiwania form analogicznych wykazuje, że nie ma podobnego, a nawet zbliżonego pod względem formalnym kościoła[6].

Wyjątkowe walory architektoniczne tego kościoła podkreślają  badania dendrologiczne  Aleksandra  Koniecznego, który do analizy pobrał  108 próbek drewna, 97 drewna sosnowego i 11 świerkowego. Sukcesem zakończyło się datowanie 77 próbek. Konieczny w kwartalniku  Biuletyn Historii Sztuki  3/2018  w swoim  opracowaniu pt.  „Historia budowy sanktuarium św. Anny w Oleśnie w świetle badań dendrologicznych” opisał efekty swoich analiz  zwieńczając   je takąż konkluzją: Kościół wraz z przyległą do niego grupą pięciu kaplic i łącznikiem, wzniesionym na planie sześcioramiennej gwiazdy, stanowi jedyny w swoim rodzaju zabytek, niemający analogii w drewnianej architekturze sakralnej Polski i na świecie[7].

Kościół św. Anny w Oleśnie jest  zabytkiem  klasy zero  o  średniowiecznym rodowodzie  i  legendarnych  korzeniach.

Jego genezę podaje legenda zapisana przez oleskiego dziejopisa i znanego folklorystę  – Józefa Lompę w  Historycznym  przedstawieniu najosobliwszych zdarzeń w królewskim mieście powiatowym Oleśnie, wydanym w Koźlu w  1856. Podanie to przytacza  także Oskar Kolberg, najwybitniejszy polski  etnograf swoim monumentalnym opracowaniu „Dzieła wszystkie—Śląsk w 43 tomie[8].

Nieopodal Olesna, w gęstym lesie,  na starej sośnie wisiał wizerunek Świętej Anny, umieszczony tam przez księżną Jadwigę,  świątobliwą  małżonkę Henryka Brodatego.  Do tego właśnie drzewa ostatkiem sił dobiegła pewna dziewczyna o imieniu Anna, ścigana przez zbójców. Upadła na kolana, kurczowo obejmując pień sosny i ze łzami w oczach wołała o ratunek do swojej patronki. I cud się wydarzył, napastnicy przeszli tuż obok, ale dziewczyny nie dostrzegli, bo stała się dla nich niewidoczna. Porażeni ślepotą zaniechali dziewczyny, ledwo znajdując wyjście z lasu.  Ocalona, powróciwszy do swoich rodziców, opowiedziała  z przejęciem o przedziwnym zdarzeniu. Wdzięczni rodzice uratowanej  polecili wyrzeźbić figurę Świętej Anny Samotrzeciej i zawiesić  ją na cudownej sośnie.

Tyle legenda o początkach tego świętego miejsca.  W 1444 r. jako wotum dziękczynne wzniesiono  niewielką, drewnianą kaplicę, wokół cudownej sosny, której obcięto wierzchołek i  konary, a pień  do dzisiaj podtrzymuje ołtarz główny. U góry  drzewa umieszczono  białą  owalną  tabliczkę z  napisem: CZCIGODNA STARA SOSNA, POD KTÓRĄ JEDNA PANIENKA ZA WSTAWIENNICTWEM ANNY ŚWIĘTEJ OD ŚMIERCI URATOWANA BYŁA. LIPIEC 1444.  Rok wydarzenia – 1444 podają, oprócz Lompy, statystycy pruscy:  Zimmermann, Knie,  kronikarz i zarazem burmistrz Olesna – Piotr Dresow[9]. Wierząc  w cudowną  moc jej  drewna, pobożni pątnicy wycinali z niej drzazgi, które  szczególnie miały być pomocne w  dolegliwościach zębów – wg  dziewiętnastowiecznych zapisków kronikarza  Józefa Lompy, a także  Marcina Gorzołki, sołtysa z Borek Wielkich oraz  protokołu wizytacyjnego parafii oleskiej  z 1679 r.[10]   Relikt świętego drzewa do dziś znajduje się w kościele i jest zabezpieczony (deskami i szybą).

Ze względu na napływ wielu pątników ze Śląska, Polski, Czech i Moraw do pierwotnej kaplicy dobudowano nawę z wieżą od strony zachodniej.   Konsekracji nowego kościoła dokonał w drugą niedzielę po Wielkanocy 1518 r. biskup wrocławski Jan V Turzo. Upamiętnia to napis: Erecta et consecrata 1518 (Wzniesiono i konsekrowano 1518) umieszczony na belce tęczowej w prezbiterium.  Informację tę  podaje  J. Lompa, posiłkujący się w swoim opisie dziejów Olesna kroniką kościelną  oleskiego kanonika regularnego i  przeora w latach  1700-1708 Augustyna Błazika, która stanowiła  fundament wiedzy historycznej o przeszłości sanktuarium[11].  W nowej   świątyni,  znacznie  wydłużonej w kierunku zachodnim, pierwotna kapliczka pełniła funkcję prezbiterium. W ten sposób pradawna sosna nadal tkwiła korzeniami  pod posadzką kościoła. Jego szczególną  ozdobę stanowił ołtarz główny nazwany „Wielką Świętą Rodziną”.  Był to tryptyk z początku  XVI w. (1517 r.), przypisywany mistrzowi  Jakubowi łączonemu z krakowską szkołą  Wita Stwosza bądź z kręgiem wrocławskiego rzeźbiarza i malarza Jakuba Beinharta, nazywanego śląskim Witem Stwoszem[12], z  warsztatu którego  pochodzą liczne nastawy ołtarzowe w kościołach śląskich. Skąd takie dzieło w małym peryferyjnym Oleśnie? Śmiem przypuszczać, że twórcę ołtarza polecił oleśnianom  biskup  wrocławski Jan V Thurzo, wybitny humanista, znawca  i mecenas sztuki. Niewątpliwie ten książę Kościoła znany ze szczodrości   przekazał na ten cel także jakieś fundusze. Był wielkim apologetą kultu babki Chrystusowej, a wymownym świadectwem tego przywiązania było dzieło późnego gotyku – tryptyk z 32 postaciami w płaskorzeźbie  wsparty o cudowną sosnę w centralnym miejscu oleskiego kościoła.   Pierwotnie na mensie ołtarzowej posadowiono późnogotyckie retabulum (nastawę) poliptykowe – wieloczęściowe złożone ze skrzydeł. Niegdyś ruchomy ołtarz  w 1873 r. został wkomponowany  w neogotycką obudowę.  W centralnym miejscu   ołtarza „Wielkiej   Świętej  Rodziny”, bowiem  prezentuje on  wielką rodzinę ziemską    Syna Bożego,  siedzi dostojnie  pełna dziewczęcej łagodności, ale zarazem i królewskiego majestatu Maryja z Dzieciątkiem na kolanach  i koroną na głowie. Maryi towarzyszy Jej Matka, św.  Anna, w białym orientalnym zawoju w kształcie turbana  na głowie, trzymająca na kolanach  otwartą księgę. Po przeciwnej stronie św. Elżbieta w srebrzystym  płaszczu i białym nakryciu mężatek  na głowie,  trzyma na kolanach ubranego w niebieską  sukienkę z jabłkiem w ręku małego  Jana Chrzciciela  w otoczeniu trojga dzieci (być może są to dzieci artysty rzeźbiarza). Osoby ukazane na ołtarzu odziane są w typowe dla późnośredniowiecznej mody stroje, tak charakterystyczne dla rzeźb Wita Stwosza i jego uczniów lub naśladowców.  Na balustradzie nad wymienionymi postaciami widnieją płaskorzeźby, od prawej (od widza): św. Józefa, następnie Stolona i Emerencji[13]– rodziców św. Anny i dalej jej małżonka  św. Joachima. Po lewej (od widza)  przedstawione jest ofiarowanie Jezusa w świątyni  z towarzyszeniem  być może Symeona i prorokini Anny. Oprócz Matki Bożej i św. Józefa uczestniczy w tej scenie także św. Anna, która podtrzymuje prawą rączkę swego wnuka.  Nad scenami w oleskim ołtarzu, na tle pozłoty wyłania się płaskorzeźba błogosławiącego Boga Ojca z długą  siwą brodą  trzymającego  kulę ziemską w lewej dłoni. W czterech kwaterach snycerz wyrzeźbił klasyczne stwoszowskie  sceny: „Zwiastowania”, „Nawiedzenia św. Elżbiety”, „Bożego Narodzenia” i „Pokłonu Trzech Króli”. Niestety, została nam odjęta radość obcowania z oryginalnym  dziełem późnego gotyku. Nie ma już bowiem  w tym kościele oleskiej  Biblii Pauperum,   polifonii mistrza Jakuba –  lipowej iluminowanej   księgi „Wielkiej Świętej Rodziny”.  Jej cenne rzeźby zostały skradzione w nocy z 19 na 20 sierpnia 1994 r. Obecnie w ołtarzu znajduje się ich kopia wykonana przez Gerarda  Kocha.

Największą świętość oleskiego sanktuarium stanowi późnogotycka figura Świętej Anny Samotrzeć  z końca XV w. lub z początku XVI w. Drewniana,  polichromowana, wykonana została w  warsztacie  artysty „szkoły śląskiej”. Oryginał został poddany w 2011 r.  gruntownej  renowacji w krakowskiej pracowni konserwatorskiej. Figura powróciła do pierwotnej gotyckiej estetyki i kolorystyki. Św. Anna siedząca na tronie odziana jest w  srebrną suknię, w płaszcz koloru złota, na głowie nosi srebrny  zawój mężatek. Od lewej   (od widza)  stoi przy niej Jej córka Maryja  w sukni koloru morskiego, wykończonej  przy dekolcie, rękawach i u dołu złotą taśmą. Na prawym   kolanie Babka Chrystusa  trzyma nagie Dzieciątko Jezus, które dotyka rączką dłoni  swojej Matki Maryi. Palce ich stykają się na wysokości serca św. Anny, ujmując złote jabłko – symbol grzechu pierworodnego.

Kolejna faza rozbudowy kościoła przypada na wiek XVII. W tym stuleciu, szczególnie po zakończeniu wojny trzydziestoletniej wzrósł znacznie na obszarze Śląska ruch pielgrzymkowy, W dokumentach  wizytacyjnych parafii w Oleśnie z XVII w. podano liczbę 10 tys. pątników w dzień odpustu. Olesno wtedy liczyło niespełna 1000 mieszkańców.  Sanktuarium „rywalizowało” nawet z Jasną Górą! -jak podaje kronika Błazika.   W związku z narastającą rzeszą pątników kościół  był więc za „szczupły”, Konieczność powiększenia kościoła św. Anny doskonale rozumiał ówczesny proboszcz ks. Andrzej Pechenius (Pichenius) wraz  przeorem oleskiego konwentu  Janem  Pateciusaem (Petetius) i radą miejską. Po uzyskaniu aprobaty właściciela Olesna Jerzego Adama Franciszka  hrabiego  von Gaschin podjęto   decyzję o rozbudowie pątniczego kościółka.   W dniu 6 grudnia 1668 r. zawarto umowę  z cieślą i budowniczym z Gliwic Marcinem o nazwisku Snopek (Senepek, Sempek)[14]. Marcin Snopek  był także zdolnym architektem. Pochodził z Małopolski, skąd czerpał ze wzorców wschodniomałopolskich, w tym ze wschodniomałopolskich cerkwi drewnianych mających kopułę na centralnym dachu namiotowym.  W tekście umowy, której oryginał się już nie zachował ale treść zanotował J. Lompa czytamy: Tenże podjął się zbudować wyżej wymieniony nowy kościół św. Anny w postaci róży  pięciolistnej, pięć kaplic zawierającej; na górze róży będzie kopuła o pięciu oknach, a w każdej kaplicy po trzy okna[15]. Kunszt wytrawnego mistrza i ciężka praca  jego pomocników „wyczarowały” w latach 1669-1670 przepiękną architektoniczną różę, Symbol róży stał się  inspiracją  kreacji architektonicznej części centralnej tego kościoła.  Oryginalne rozwiązanie architektoniczne interpretowane jako pięciopłatkowa róża jest  nawiązaniem  herbu Olesna, do niemieckiej nazwy miasta Olesna  – Rosenberg a także do  pięciu ran Zbawiciela, których atrybutem  była czerwona róża.  Tytułem „Róży Duchownej” określano również Najświętszą Maryję Pannę.  Kwiat róży był tym dla kultury Zachodu, czym lotos dla kultury Orientu. Na podstawie badań dendrologicznych, przeprowadzonych przez A. Koniecznego  czas powstania zespołu kaplic w latach 1668-1770 nie budzi wątpliwości. Są one połączone ze starym kościołem  holem – przejściem 11-metrowej długości. Okazało się jednak, że pierwotnie część centralna była obiektem wolno stojącym nie mającym połączenia  ze średniowiecznym kościołem. Badacz sugeruje, że kaplice łączyło ze starym kościołem jakieś wąskie zadaszone przejście. Obecny hol- łącznik powstał ok. 1759 r. i był ostatnią fazą  rozbudowy tego kościoła[16].

          Część centralna nie jest  wytworem sztuki ludowej w ścisłym tego słowa znaczeniu, lecz dziełem wysoko wykwalifikowanych mistrzów. Z wszystkich drewnianych kościołów w Polsce  najbardziej oryginalny rzut posiada właśnie kościół św. Anny w Oleśnie.  Herbert  Dienwiebel  był pierwszym  z badaczy, który  dokonał systematyki drewnianych kościołów śląskich, przedstawiając  schematy ich  rzutów poziomych[18].

Unikatowa w skali kraju część centralna kościoła  obejmuje wieniec pięciu kaplic na planie róży.  Tworzy ją sześciobok, z którego wychodzą ramiona w formie kaplic, pięciu zamkniętych dwubocznie i  jednej, dłuższej, otwartej skierowanej  ku nawie pierwotnego kościoła.   Poruszając się zgodnie z ruchem wskazówek zegara, dochodzimy do pierwszej  kaplicy poświęconej patronce kościoła – św. Annie. Druga  nosi wezwanie Podwyższenia Krzyża Chrystusowego, trzecia – Czternastu Świętych Wspomożycieli -Orędowników, kolejna – Wniebowzięcia NMP, a ostatnia – Matki  Boskiej Częstochowskiej. Niejednorodne stylowo wyposażenie tego kościoła powstawało stopniowo i pochodzi z różnych okresów.  Niegdyś gotyckie było wyposażenie najstarszej części kościoła. Manieryzm i barok, w których  dostrzec można wpływy trendów artystycznych z Włoch i Flamandii,  objawia się w części centralnej, a w nawie dwa boczne ołtarze oraz nadbudowa ołtarza głównego  wykonane zostały w stylistyce neogotyckiej.

Zrodzony z cudu, utkany z włókien stuleci kościół jest budowlą  orientowaną o konstrukcji zrębowej usadzoną na solidnej podmurówce. Wokół nawy, prezbiterium i  członu łączącego kościół z częścią centralną umieszczono soboty, wsparte na słupach. Zadaszenia sobót i ścian ponad nimi pokryto gontem. Od zachodu nadbudowano czworoboczną wieżę  związaną  z konstrukcją dachu, nakrytą baniastym hełmem. Od zachodu do kościoła prowadzi wejście  z klepkowymi drzwiami. We wnętrzu znajduje się  prezbiterium zamknięte trójbocznie nad zakrystią z lożą na piętrze. Prostokątna nawa od południa połączona jest  szerokim przejściem-holem  z częścią centralną w formie pięciu kaplic[19]. Wzniesiona z drewna świątynia  znakomicie harmonizowała z krajobrazem. Jej twórcy  umiejętnie zastosowali drewno, w które obficie natura wyposażyła  Ziemię Oleską. A posadzone wokół przykościelnego cmentarza drzewa umocniły wrażenie koegzystencji drewnianej świątyni z otoczeniem. Jest zabytkowym reliktem naszego najdawniejszego dziedzictwa kulturowego, jest prawdziwym  Pomnikiem Historii. Pięciowiekowa „starowinka” to  rzadki i drogocenny majstersztyk  architektury. Przez 500 lat biły w nią pioruny, przetrwała kilka oleskich pożarów i wiele wojen. Drugiej takiej próżno szukać w świecie. Jest jedyna, niepowtarzalna, żyje i kwitnie jak róża pielęgnowana przez kochających ją mieszkańców Olesna.

[1] T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Śląska Opolskiego. Od średniowiecza do końca w XIX wieku, Kraków 1974, s. 422. T.  Sienkiewicz-Miś, Pięć wieków pielgrzymują do św. Anny, „Gość Niedzielny” 2001, nr 27.

[2]  S. Wasylewski, Na Śląsku Opolskim, Katowice 1937, s. 210.

[3]  H. Dienwiebel, Oberschlesische Schrotholzkirchen, Breslau 1938,  s. 91; J. Dobrzycki, dz. cyt., s.  48.

[4]  G. Ruszczyk,  Drewno i architektura, Warszawa  2007.

[5] W województwie opolskim Pomnikami Historii są  zabytkowe obiekty:  katedra św. Jakuba i Agnieszki w Nysie, układ staromiejski w Paczkowie, bazylika i kalwaria na Górze św. Anny, zamek Piastów Śląskich w Brzegu, żelazny, łańcuchowy,  wiszący most w Ozimku, kościół w Małujowicach.

[6] Wniosek o uznanie za Pomnik Historii kościoła odpustowego pw. św. Anny w Oleśnie, opracowany przez Joannę Banik, Ewę Kalbarczyk-Klak, Agnieszkę Sałygę-Rzońcę i Magdalenę Urbaniak, Opole 2017, s. 6, 18.

[7] A. Konieczny, Historia budowy sanktuarium św. Anny w Oleśnie w świetle badań dendrologicznych, „Biuletyn Historii Sztuki”, 3/2018, s. 605.

[8] O. Kolberg, Dzieła wszystkie – Śląsk, t. 43, Wrocław-Poznań 1965, s. 74.

[9] P. Dresow,  Historische Nachrichten über die Stadt Rosenberg 1820, “Rosenberger  Kreiszeitung” 2007, nr 7, s. 6;   A.  Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien,  Brieg  1783, s. 170; J. G. Knie, Alphabetisch-statistisch-topographische Übersicht der Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl.Preuβ.Provinz Schlesien …, Breslau  1845, s. 1007.

[10]   Protokół Wizytacji  Kościoła Parafialnego w Oleśnie sporządzony roku 1679 przez ks. Lorenza Joannstonna dziekana namysłowskiego, w: Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu, II b 159: Visitatatio Archipresbyteratuum Archidiaconatus Oppoliensis, s. 6; M. Gorzołka,  Conto Buch für ein Freigärtner Martin Gorzolka zur Groβ  Borek 1843 Landtags-Abgeordneter von 1848-53 – Księga  rachunkowa (kasowa)  wolnego zagrodnika Marcina Gorzołki z  Borek Wielkich 1843 posła  do parlamentu w latach 1848-53 – rękopis,  s. 3.

[11]   J. Lompa,   dz. cyt., s. 14.

[12] Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk, Praca zbiorowa pod red. S. Brzezicki, Ch. Nielsen, G. Grajewski, D. Popp, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2006, s. 626–628. Jakub Beinhart, ur. ok. 1460 w Geislingen, zm. po 1522 r. W 1483 r. został wpisany do spisu mistrzów cechu malarzy i rzeźbiarzy we Wrocławiu. Wielokrotny starszy cechu. Rzeźbą parał się także jego syn Christoff, prowadzący własny warsztat. Z warsztatu Beinharta pochodzą liczne nastawy ołtarzowe w kościołach śląskich, m.in.: w Ziębicach, w Ścinawie,  ołtarz św. Łukasza w kościele św. Magdaleny we Wrocławiu. Był naśladowcą Wita Stwosza.

[13]   W pracy Vita Beatae Anne karmelita Piotr Dorlando podaje, że matka św. Anny miała na imię Emerentia.

[14]           Mistrz Snopek był artystą samodzielnym o dużej fantazji, który  już wcześniej stawiał kościoły  na planie centralnym w Uszycy w 1661 r. i w Łężcach koło Koźla (1665 r.)[14], gdzie stary kościół rozbudował w formie rotundy. Postawienie kościoła w kształcie pięciolistnej róży było zadaniem niewątpliwie trudniejszym.

 Występują trzy formy nazwiska  mistrza  Marcina. J. Dobrzycki,  Kościoły drewniane na Górnym Śląsku, Kraków 1926, s.  48.; W. Krause, Westoberschlesische Schrotholzkirchen, „Der Oberschlesier” 1929, s. 310 oraz tegoż autora: Grundriss eines Lexikons bildender Kűnstler und Kunsthandwerker in Oberschlesien von den Anfängen bis zur Mitte des 19. Jahrhunderts, Oppeln 1933-35, s. 128.  

[15] J. Lompa, Dzieje miasta Olesna cz. I, „Głos Olesna” , 1972, nr 7, s. 16.

[16] A. Konieczny, Historia budowy…,s. 628.

[17] H. Dienwiebel, Grupa śląskich kościołów drewnianych. Jej geneza i ogólne cechy charakterystyczne, w: Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej 1992, s. 88 – 93. 

[18]         Katalog zabytków sztuki w Polsce,  t. VII,  z. 10, Warszawa 1960, s. 19-20.

Zdjęcia: Mirosław Dedyk, Andrzej Kerner, Oleskie Muzeum Regionalne