W stulecie powstania ZPwN  oraz w 90. lecie powstania znaku Rodła -graficznego znaku tej organizacji – te zacne jubileusze obchodziliśmy w mieście spoczynku jego autorki  Janiny Kłopockiej,  pochowanej  tu w Oleśnie na  cmentarzu komunalnym.  Tej  wybitej postaci poświęcone zostało XVIII Spotkanie Muzealne  zatytułowane „ W hołdzie autorce Rodła” w roku obchodów 90. rocznicy powstania Związku Polaków w Niemczech i  80. rocznicy powstania Rodła.  Uroczystości te zorganizowane zostały  przez Rodzinę Rodła z Wrocławia, którego  pomysłodawcę i  lidera p. Tadeusza Szczyrbaka gościliśmy wielokrotnie  w Oleśnie.   Także  w tym jubileuszowym dla ZPwN roku w naszym mieście Rodzina Rodła wraz z Urzędem Miejskim Olesna zorganizowała to uroczyste upamiętnienie.  Gdy ZPwN władze niemieckie zakazały używania polskich symboli w postaci orła białego i barw narodowych, poszukiwano innego wyrazistego symbolu tej organizacji. Ogłoszono konkurs na graficzny znak tego związku. Wygrał projekt młodej zdolnej artystki, studentki prof. W. Skoczylasa Janiny Kłopockiej. Prosty w formie i jakże czytelny  znak Rodła  symbolizujący   kontur  Wisły, której bieg od Bałtyku po Karpaty artystka nakreśliła  białymi prostymi liniami na czerwonym tle.  Zgodnie z sugestiami dr.  Jana Kaczmarka   Kłopocka na tym znaku   zaznaczyła dawną stolicę Polski   – Kraków. I tak 90 lat temu, w 1932 r.,  narodziło się Rodło.

Rodło nie jest ani herbem, ani godłem. Ukazuje Wisłę-kolebkę Narodu Polskiego i Kraków-źródło kultury polskiej. Rodło to Polska. Symbol pochodzenia, łączności z Macierzą. Znak miłości, uczuć patriotycznych i narodowych. To także znak polskiego krajobrazu. Rodło stało się –jak pokazała historia- nieśmiertelne i niezniszczalne.

Autorka Rodła związała się  z naszym miastem, pracując  tu w 1945 r. na stanowisku kierownika Referatu Kultury i Sztuki Starostwa w Oleśnie. Opisywała ruiny miasta, inwentaryzowała zabytki, ze wzruszeniem wspominała pątniczy kościół św. Anny i mimo tego że przebywała tutaj tylko przez rok, powróciła tu z godnie ze swoją ostatnią wolą. Ziemio Oleska przytul- i przytuliła ta Ziemia spoczywające tu od 40 lat Jej doczesne szczątki.

Urodzona 18 sierpnia 1904 r. w Koźminie Wielkopolskim, od 1908 r. mieszkała w Berlinie, gdzie w ramach emigracji zarobkowej przeniosła się jej rodzina. Tam kształciła się w Szkole Sztuk Plastycznych i w 1914 r. wstąpiła do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Od 1929 r. studiowała malarstwo ścienne, ceramikę, mozaikę, a przede wszystkim grafikę u wybitnego prof.  Władysława Skoczylasa i rysunek u prof. Mieczysława Kotarbińskiego na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Była członkiem grupy warsztatowej artystów „Czerń i Biel”. Parała się grafiką książkową i warsztatową, malarstwem ściennym i mozaiką. Związała się ze Związkiem Polaków w Niemczech – główną organizacją ludności polskiej w Republice Weimarskiej i III Rzeszy. Publikowała swoje prace w wydawnictwach tej organizacji, m.in. w „Polaku w Niemczech” i „Młodym Polaku w Niemczech”. Wielkie uznanie Janinie Kłopockiej przyniósł projekt jej autorstwa logotypu ZPwN, czyli znak Rodła. Tematyka prac Janiny Kłopockiej oscylowała wokół polskiego folkloru i legend polskich. Była autorką monumentalnego cyklu „Polski Rok Obrzędowy” stanowiącego 16 obrazów namalowanych w Domu Polskim w Zakrzewie koło Złotowa. Przedstawiał on tradycyjne polskie zwyczaje i obrzędy, W czasie okupacji J. Kłopocka działała w konspiracji w stolicy. Przez pewien czas w 1944 r. chroniła się w Częstochowie w obawie przed gestapo. W 1945 r., po zakończeniu wojny, została delegowana do Olesna, które w 1946 r. opuściła i została pracownikiem Ministerstwa Przemysłu na stanowisku grafika. W 1949 r. została aresztowana przez UB za działalność „nacjonalistyczną” w grupie „Zadruga”. Była to polska organizacja o charakterze neopogańskim i  narodowym, odwołująca się do rodzimej kultury i wierzeń słowiańskich. W 1952 r. została oskarżona wraz z założycielem „Zadrugi” – Janem Stachniukiem i osadzona w więzieniu. W 1953 r. zwolniono ją z powodu ciężkiego stanu zdrowia. W 1957 r. została zrehabilitowana przez Sąd Najwyższy. W latach 1966-68 wykonywała grafiki dla stacji Naukowej PAN w Paryżu oraz Biblioteki Narodowej w Warszawie. Prace Janiny Kłopockiej znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, w Ossolineum we Wrocławiu, w Bibliotece Narodowej w Warszawie oraz w zbiorach prywatnych. W 1971 r. została uhonorowana za działalność artystyczną Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarła 27 lutego 1982 r. w Warszawie. W Oleśnie mieszkało jej rodzeństwo, brat Marian i siostra Łucja. Zgodnie z jej ostatnim życzeniem została pochowana w Oleśnie w dniu 5 marca 1982 r. na cmentarzu komunalnym.  Trumnę zmarłej okrył sztandar ze znakiem Rodła. 21.09.1984 r. Stowarzyszenie Miłośników Olesna, Muzeum Regionalne i Miejski Dom Kultury przygotowali sesję popularno-naukową: „Życie i działalność Janiny Kłopockiej” wraz z odsłonięciem płyty nagrobnej na cmentarzu w Oleśnie w obecności posła Edmunda Osmańczyka.  W 2019 r. nadano imię Janiny Kłopockiej Domowi  Harcerza w Oleśnie.  A my chcemy pamiętać, że była wielką artystką, wielkim społecznikiem, wielką patriotką i niezwykle skromnym człowiekiem

Na kanwie tej ważkiej rocznicy warto przypomnieć działalność ZPwN na Ziemi Oleskiej z szerokim uwzględnieniem dla polskiej kultury, społeczeństwa i gospodarki oraz zmagania  mieszkańców tej Ziemi  o polskość, które mają  tu długą tradycję.  W XIX w. była to obrona praw do języka polskiego, którą  m.in.   prowadził Józef Lompa, Marcin Gorzołka, Krystian Minkus, Jan Nikodem Jaroń. Na poczatku XX stulecia była to głównie  działalność plebiscytowa  oraz  walka w III powstaniu śląskim i  w powstaniu oleskim m.in.:  proboszcza Wysokiej ks. Pawła Kuczki, Izydora Murka,  Józefa Liberkowej i jej męża Wojciecha, Jana Pieloka,  Jakuba Alberta Pieloka i wielu innych.

W wyniku podziału Górnego Śląska, zatwierdzonego przez  Radę Ambasadorów   20  października 1921 r., ziemia oleska pozostała w granicach państwa niemieckiego- Republiki Weimarskiej, a następnie III Rzeszy. W okresie międzywojennym w  Oleśnie mieścił się oddział powiatowy Związku Polaków w Niemczech kierowany przez Jana Pieloka. Podlegały mu filie w: Gronowicach, Sowczycach, Borkach Wielkich, Kucobach, Wolęcinie, Radłowie, Sternalicach, Wysokiej. Wielu mieszkańców urodzonych lub działających w okolicach Olesna było członkami Związku Polaków w Niemczech.

Ośrodkiem życia polskiego w Oleśnie był Bank Ludowy założony w  1911 r. przez  ks. Kuczkę, Kuhnerta, Dukiewicza i Laskowskiego.  Mieścił się on w budynku przy dzisiejszej ul. Powstańców Śląskich przed obecną  Spółdzielnią „Odrodzenie”. Celem jego było zgromadzenie zasobów pieniężnych pochodzących z udziałów i  oszczędności, udzielanie kredytów, szukanie korzystnych lokat kapitałowych, tworzenie funduszu rezerwowego, dokonywanie operacji bankowych  środkami własnymi i powierzonymi.

W Oleskiem powstały polskie chóry i zespoły śpiewacze. W okresie plebiscytu powstał chór  Paderewski. W 1929 r. w Oleśnie założono chór Jutrzenka pod batutą Jana Rychla.  W 1934 r. powołano  w Oleśnie chór męski Dzwon liczący 20 członków, głównie nauczycieli z  6 polskich prywatnych szkół. Prezesem Zarządu został Józef Tremel z Olesna, Po przedstawieniach i koncertach  odbywały  się zabawy taneczne z polskimi tańcami narodowymi. Bardzo często organizowano przedstawienia teatralne także w sąsiadujących z Olesnem wioskach. Na zjeździe z okazji 15-lecia ZPwN w 1938 r. w Raciborzu występował także chór z Olesna. W 1927 r. powstał zespół śpiewaczy Towarzystwa Młodzieży Polsko-Katolickiej w  Sowczycach. W tym samym roku w Kościeliskach powstał chór Echo (Towarzystwo Śpiewacze Echo) założony przez przewodniczącego zarządu powiatowego ZPwN w Oleśnie Jana Wawrzynka i Wilhelma Jarosza. Wcześniej w  Kościeliskach działał chór Wanda założony w 1920 r. W 1928 r. w Łowoszowie  założono Towarzystwo Śpiewacze Promień. W 1930  r. w Borkach Wielkich powstał chór – Towarzystwo Śpiewacze Św. Franciszka założony przez nauczyciela polskiej szkoły  prywatnej Józefa Wesołowskiego, a także Jana Wawrzynka i Jana Rychla. Prezesem był Alojzy Ligenza.  Działały też orkiestry amatorskie w Wysokiej, w  Bodzanowicach, w Wolęcinie, a w  Bodzanowicach i  w Sowczycach powstały  zespoły mandolinowe.

W powiecie oleskim powstały polskie biblioteki ludowe mieszczące się często w domach prywatnych. W  1882 r.  w Zębowicach,  w Uszycach prowadził bibliotekę Józef Lepszy (znaleziono u niego Żywoty Świętych Piotra Skargi wydane w 1603 w Krakowie). Podobne placówki odnotowano  w Kościeliskach w domu Karola Dziubka,   w Kadłubie Wolnym (u Izydora Muka), w Wichrowie (u Franciszka Wieczorka), w Sternalicach (u Jana Włoki).

W 1877 r. założono w Oleśnie Kółko Katolickie – liczące 800 osób z całego powiatu. Po I wojnie światowej akcja biblioteczna wzmagała się.  Na czele komitetu powiatowego w Oleśnie z ramienia Towarzystwa Czytelni Ludowych stanął ks. Paweł Kuczka  z Wysokiej, co zaowocowało powstaniem  10 nowych bibliotek. W 1921 r. funkcjonowało w powiecie oleskim 15 polskich bibliotek, w:  Zdziechowicach, Laskowicach, Kozłowicach,  Skrońsku, Zębowicach,  Borkach Wielkich,   Kolonii Łomnickiej,   Oleśnie w Banku Ludowym. Biblioteki mieściły się także w szkołach polskich  w Wysokiej, w Wolęcinie, w Bodzanowicach, w Borkach Małych.  W 1939 r. zamknięto biblioteki polskie na terenie powiatu.

Na terenie powiatu oleskiego funkcjonowały polskie szkoły prywatne. W latach 30. XX w.  było kilkanaście miejscowości, w których rodzice wyrazili chęć posyłania dzieci do polskich szkół prywatnych w:  Borkach Wielkich, Borkach Małych,  Wysokiej,  Kolonii Łomnickiej, Kolonii Biskupskiej, Łomnicy, Radłowie, Wolęcinie,  Kucobach, Kościeliskach, Bodzanowicach,

Próby otwarcia takich szkół w Oleśnie, Wędryni i Łowoszowie nie powiodły się.  W Borkach Wielkich utworzono jedyne na całym Śląsku Opolskim polskie przedszkole funkcjonujące od 1931 r. do 1934 r. w domu Piotra Krepisza. Koło ZPwN w Borkach Wielkich zrzeszało 61 członków także z Brońca, Borek Małych i Bodzanowic. W 1935 r. powstało w tej wsi Towarzystwo Polek.

W te uroczyste jubileusze oddaliśmy  hołd twórcom i członkom ZPwN oraz autorce Rodła, która:

Wyczarowała prostotą czystej formy

Wierną rzekę Piastowego szczepu

Królewski Matecznik narodowej kultury

Od Wisły, Odry, Warty i Bałtyku

Po dumne szczyty  polskich Tatr

Zamiast godła  Orła i Pogoni

Ród i Godło-Rodło Królewskie

Nowy Polaków Znak

Ewa Cichoń

 

Zdjęcia ze strony Urzędu Miejskiego w Oleśnie i ze zbiorów Oleskiego Muzeum Regionalnego.