Nie mogą Państwo odwiedzać naszego muzeum dlatego chcemy zaproponować historię oleskiej dżumy z 1708 r. w odcinkach na naszym profilu. Tekst z książki Ewy Cichoń i Mirosława Dedyka „Kościół św. Rocha, Rozalii i Sebastiana w Grodzisku.

Rozdział siódmy :

7) „Za nieskończoną dobroć, którą nam pokazał, grzech nam odpuściwszy, karanie darował”- ocaleni.

 W świadomości tak dawnych, jak i współczesnych mieszkańców miasta jest żywa tradycja, że zostało uratowanych  ok. 100 osób. Opiera się ona na kronice J. Lompy, który zapisał:

 „Choroba trwała do uroczystości Bożego Ciała i pochłonęła 800 – według innych danych – 906 ofiar ludzkich. Pozostało przy życiu tylko około 100 osób, które uciekły w lasy i pola.” ^[1].

Prawdopodobnie Lompa, na podstawie złej wykładni aktu magistrackiego o liczbie pozostałych przy życiu,  pomnożył 25 ocalałych  przez cztery osoby przypadające najczęściej na rodzinę. Otrzymał wtedy liczbę sto. Dokładnej liczby uratowanych nie  znamy. Gdy choroba wiosną zaczęła przybierać na sile,  zaczęli opuszczać zarażone miasto półobłąkani z przerażenia i głodu  mieszkańcy, udając się do krewnych w wioskach w rejonie Dobrodzienia. Byli to członkowie następujących rodzin: Besling – 9 osób, 15 członków rodziny Glauer, 8 – Kafflon, 9 – Kral, 8 – Krupa, 12 – Labor, 10 – Obląk, 4 – Palten 5 – Stilfrid i  9 – Wicher^[2].

Przeor kanoników oleskich o. Augustyn Błazik- kronikarz- ofiara dżumy

Oleski infułat Leopold Labor- jego matka i brat padli ofiarą epidemii

1. Lompa w „Dziejach miasta Olesna” wymienia nazwiska niektórych ocalałych:

„Po strasznej zarazie następujące rodziny zostały przy życiu, których potomkowie zachowali się jeszcze do dziś: MYSCHIK,  WICHER, JURCZYK, RENDSCHMIDT, CIOSSEK, STOPA, SKLARZIK, GLAUER, PELIAN, BLASCZYK, BLACHNIK, LOMPA, PLUSTEK, SLOWIK, WYSTRYCHOWSKI, ISTEL, KRALL, LUPA, DWOROCZYK, WYZGALA, CZYRSKI, KRUPA, SKOWRONEK, JAROSS, SCHARFF” ^[3].

Józef  Lesik w „Zarysie dziejów Olesna” podaje nazwiska o nieco innym brzmieniu:

zamiast MYSCHIK               -NESOLUK

             SKLARZIK              -SZKLARCZYK

             PELIAN                    -POLIAN

             KRALL                     -KROLL

             LUPA                       – LIPA

            CZYRSKI                  -NOWAK

                                                               ^[4]

W opracowaniu Andrzeja Pawlika występują następujące nazwiska ocalałych oleśnian:

„BESLING, BLACHNIK, BLASCZYK, CIOSSEK, CZIERNY, DUDA, DWORACZYK, FLAK, FRIESE, GLAUER, ISTEL, JANIK, JAROSS, JURCZYK, KAFFTON, KALEJA, KISTELA, KOCUR, KORNEL, KRAL, KRAWCZYK, KROMKA, KRUPA, LABOR, LOMPA, LUPA, MALESSKA, MILLER, MORAWIEC, MYSCHIK, NOWAK, OBLĄG, PALTEN, POLACZEK, PODSTAWA, PYKA, RATAY, RENDSCHMIDT, RESPONDEK, SKLARZ, SKOWRONEK, SLICKI, SLOWIK, STILFRID, STOKLOSSA, STOPA, TKACZ, TLUSTEK, URBANCZYK, WICHER, WIECZOREK, WOLNY, WYSTRYCHOWSKY, WYZGALLA”(nazwiska zbieżne z zapisem Lompy zostały wytłuszczone)^[5].

 Wśród pozostałych przy życiu  znaleźli się przodkowie wybitnych oleśnian – Józefa Lompy, Felixa Rendschmidta i Leopolda Ignacego Labora ^[6]. W zachowanym  własnoręcznym zapisie  ojca infułata Leopolda Labora-Jakuba Antoniego Labora (Jocobus Anton) o zgonach spowodowanych dżumą,   dwóch spośród pięcioosobowej rodziny Laborów czytamy:

 „Sub hac plaga umarło tyle ludzi przes 800 y mnie żona y iedno dziecie a ja y 2 chłopcy zemną – Joannes, Leopoldus – in civitate á peste liberatej sumus. Niech Bógto Benedectay in … bendzie.” ^[7].

„Przez tę plagę umarło 800 i mnie żona i jedno dziecię a ja i 2 chłopców ze mną -Jan, Leopold do  miasta od dżumy wolnego wróciłem. Niech za to Bóg błogosławiony będzie”.

A oto żyjący w Oleśnie na przestrzeni wieków przedstawiciele niektórych uratowanych rodzin:

LABOR :

Leopold Ignacy (Leopoldus Ignatius) Labor ( 1703-1755) urodzony w Oleśnie kanonik regularny.W wieku czterech lat opuścił miasto wraz z rodziną, wobec rozprzestrzeniającej się epidemii dżumy. Wstąpił do zakonu kanoników regularnych laterańskich. Wyróżniał  się żarliwą pobożnością, wiedzą i znajomością języków: niemieckiego, polskiego, łaciny, greki, francuskiego i hebrajskiego. W   1742 r. został przeorem oleskich kanoników regularnych, a 6 lat później  już jako proboszcz parafii otrzymał tytuł  prałata.

W 1752 r. został on wyniesiony przez papieża Benedykta XIV  do godności infułata. Mnisi  uniezależnili się od macierzystego  zakonu we Wrocławiu. Oleski infułat miał prawo noszenia insygniów biskupich – pastorału, infuły, pierścienia, sandałów i rękawiczek, jednak tylko w archiprezbiteracie  oleskim i na obszarze diecezji gnieźnieńskiej, na terenie której L. Labor  pełnił funkcję wizytatora klasztorów kanonickich. Niewątpliwie świadczy to o poważaniu, jakim darzył go Prymas Polski arcybiskup gnieźnieński  Adam Ignacy Komorowski.  Swoją nominację L. Labor  uczcił w 1753 r. postawieniem pomnika św. Jana Nepomucena na oleskim rynku. Dobrze zachowane  szczątki oleskiego infułata spoczywają w podziemiach kościoła św. Michała.  Rodzina Laborów od XVI w. mieszkała w Oleśnie.

Jakub Antoni (Jocobus Anton) Labor – ojciec infułata, radny, pochowany w 1733 r.  w krypcie fundatorów w północnej kaplicy św. Michała.

Justyna Labor – matka infułata, zmarła 24siepnia 1708 r z powodu  dżumy.

 Jan Labor – brat  Lepolda Labora.

RENDSCHMIDT:

Felix Rendschmidt ( 1786 -1853 ) urodzony w Oleśnie wybitny pedagog, uczeń Pestalozziego, wyższy nauczyciel seminarium i rektor  szkoły ćwiczeń Katolickiego Seminarium Nauczycielskiego we Wrocławiu, kontynuator idei Pestalozziego, prekursor nowatorskiego systemu edukacyjnego, wychowawca ponad 2000 nauczycieli, wnikliwy badacz natury, przyrodnik, entomolog, geolog, kolekcjoner minerałów, podróżnik, działacz społeczny, autor podręczników szkolnych, w tym dwujęzycznych i publicysta. Ten wszechstronnie uzdolniony oleśnianin odkrył  nowy gatunek chrząszcza, nazwanego na jego cześć “abbax schueppeli  rendschmidtii”.

Józef Rendschmidt  był bratem Felixa,  mistrzem garbarstwa i przewodniczącym rady miejskiej, szczególnie przyczynił się do powstania nowego ratusza. Zorganizował wraz z oleskim  radnym Pache w 1832 r. zbiórkę pieniędzy na rzecz odnowienia  barierki przy posągu Świętego Jana Nepomucena na oleskim rynku. Dzięki jego staraniom w 1819 r. wybudowano w Oleśnie masywny budynek szpitala dla ubogich. Po przejęciu zarządu nad kasą szpitala, za własne pieniądze rozbudował trzy izby szczytowe. Przyczynił się także do odnowienia i rozbudowy szkoły ewangelickiej na Solnym Rynku.

Antoni Rendschmidt  brat Feliksa i Józefa,  w 1816 r. zainstalował w Oleśnie pompy. Przebywał podobnie jak Felix  u Pestalozziego w Szwajcarii.

LOMPA:

Józef Lompa (1797 – 1863) urodzony w Oleśnie, nauczyciel z zawodu, organista. Pozostawił ogromny dorobek literacki – około 56 książek i broszur, 150 tytułów utworów, notatek i artykułów. Autor licznych opracowań historycznych –dziejów miast śląskich. Napisał kilka podręczników dla szkół elementarnych. Folklorysta-pionier etnografii na Śląsku – zbierał pieśni, podania, przysłowia, legendy potocznie krążące wśród ludu śląskiego. Tłumaczył wiele niemieckich utworów literackich i popularnonaukowych. Sam pisał wiersze, pieśni dla ludu – „by księgi zawędrowały pod strzechy”. Wydał cztery zbiory pieśni kościelnych. Popularyzował wiedzę rolniczą, sadownictwo i uprawę warzyw. Był korespondentem wielu czasopism wychodzących na Śląsku, w Prusach, w Galicji i zaborze rosyjskim. Pisał w języku  polskim i niemieckim. Jego wszechstronne zainteresowania i aktywna obrona praw ludu polskiego na Śląsku uczyniły go prekursorem procesu odrodzenia narodowego na Górnym Śląsku.

SKOWRONEK:

 Skowronek uratowany o takim nazwisku wywodził się z jednej z najstarszych oleskich rodzin, która od 1648 r. uzyskała od rady miasta prawo własności do użytkowanego młyna.  Potomkowie tej rodziny mieszkają  do dzisiaj w Oleśnie.

MYSCHYK:

Józef Myschik ufundował w 1729 r. dzwon pogrzebowy „Zuzanna” do kościoła św. Michała. Imię dzwonu upamiętniało jego zmarłą żonę.

SZARFF:

Scharff to wspomniany już w tekście pomocnik  lekarzy,  cyrulik, który osiadł po dżumie w Oleśnie.

SLICKI:

Adam Slicki (Ślicki) był pustelnikiem zamieszkałym przy kościele św. Anny, grabarzem podczas epidemii.

TLUSTEK:

Grzegorz Tlustek był burmistrzem Olesna w latach 1722-1729.

Józef Tlustek pełnił urząd burmistrza w latach 1721-1722. Spowodował wielki pożar Olesna w 1722 r.  Udał się wieczorem do drewnianego ustępu z zapaloną  świecą i zasnął. Pozostawiona świeca zapaliła drewnianą toaletę. Pożar pochłonął prawie całe ówczesne miasto, łącznie z ratuszem, kościołem parafialnym, pozostawiając tylko 4 domy na Solnym Rynku. Burmistrz Tlustek  widząc rozmiary tragedii, którą nieumyślnie spowodował, popadł w chorobę psychiczną.

FRISE:

Matthias  Franz Frise wystawił dokument pod datą 6 XI 1710 r. w Oleśnie, którego odpis znaleziono w sygnaturce  kościoła św. Rocha. Jest on podstawowym źródłem historycznym do badań nad oleską dżumą.

MILLER:

 Marcin Miller był członkiem magistratu oleskiego, odnotowany w wyżej wymienionym dokumencie:  „…który w Roku 1709. in Decembri, z tem pożegnał się Światem…”. 

CIOSSEK:

Jerzy Augustyn  Ciossek był bratem  zakonnym i organistą, fundatorem kolumny NMP Niepokalanie Poczętej na oleskim rynku. Stanęła ona w 1697 r., na  miejscu dawnego ratusza.

STOKLOSSA:

Marcin Stoklossa (Stokłossa)  był członkiem rady parafialnej, kościelnym i opiekunem   kościoła z wyboru rady miejskiej. W  1699 r. zlecił naprawę podłogi w kościele św. Anny i nakazał usunąć z prezbiterium  szpecące  liczne wota w postaci chustek, kołtunów itp.

BESLING :

Daniel Bessling w latach 1755-1770 był oleskim proboszczem i  prałatem,  w okresie jego administrowania parafią doszło do  kasacji konwentu kanoników regularnych  w Oleśnie.

FLAK:

Jerzy (Georg) Flak był cenionym inicjatorem odbudowy zniszczonego kościoła św. Michała,  kanonik, pełniący w latach  1642-1651 funkcję proboszcza parafii.

GLAUER:

Franciszek Glauer był radnym, który w 1737 r. został mistrzem bractwa strzeleckiego.

 Z tej rodziny wywodził się znany na całym świecie w okresie międzywojennym  zespół “Glauer Liliputaner Trupe”, a także pochodzi wyróżniona medalem „Zasłużonej dla Gminy Olesno” p. dr Adelheid Glauer.

 

MORAWIEC:

 Walenty (Morawietz) Morawiec proboszcz w latach 1872-1891 generalnie wyremontował  kościół św. Michała i św. Anny, był odznaczony medalem drugiej klasy- Rycerza  Żelaznego Krzyża za bohaterską walkę w wojnie francusko-pruskiej.  Spotykał się w winiarni Cassela na partyjce skata z pastorem Salzwedelem i rabinem Blumfeldem.

RESPONDEK:

 Dominik(Dominicus) Respondek proboszcz i prałat oleski w latach  1730-1748, odnowił spalony kościół św. Michała. Wraz z uzyskanym przez niego tytułem prałata oleski konwent otrzymał od papieża Klemensa XII własny herb.

WICHER:

Fryderyk Wicher został wyzwolony na mistrza w cechu kuśnierzy opolskich w 1674 r.

Baltazar Wicher syn Fryderyka widnieje w opolskiej księdze kuśnierzy.

Benedykt Wicher  był murarzem, który został ranny podczas zawalenia się stropu w kościele św. Michała podczas remontu w 1657 r.

ISTEL:

Jerzy Istel był profesorem kolegiaty zakonnej i   fundatorem   kaplicy w kościele św. Anny z ołtarzem 14 orędowników (po 1670 r.).

Grzegorz Istel brat Jerzego, także kanonik  ufundował drewnianą podłogę do kaplicy z  ołtarzem przestawiającym  Wniebowzięcie NMP w kościele św. Anny ( po 1670 r.).

Tomasz Istel  był zasłużonym członkiem  rady parafialnej, który w 1658 r. z gruzów wybudował przedsionek po wschodniej stronie kościoła św. Michała.

Pankracy Istel był jedynym ocalonym kanonikiem  podczas dżumy.  Z rodziną Istel jestem spokrewniona.  Moja prababcia od strony matki – Paulina wywodziła się z domu Istel.

[1]             J. Lompa , Dzieje miasta…, dz. cyt., s. 6-7.

[2]           A. Pawlik, Dżuma, Oleski Telegraf, nr 434, Marzec .2008, s. 13.

[3]             J. Lompa, Dzieje miasta…, dz, cyt.,  s. 6-7.

[4]           J. Lesik, Zarys dziejów Olesna, „Głos Olesna”,1966, s. 15.

[5]             A. Pawlik , dz. cyt., s.15

[6]           E.  Cichoń E., M.Dedyk ,  Olesno Róża wśród lasów” Katowice 2008 s. 89-93.

[7]           A. Pawlik,  Leopold Ignatius Labor.  Mit Vater und Bruder der Pest entronnen, www.olesno-online.de